Σμύρνη: Η νοσοκομειακή περίθαλψη και τα φαρμακεία της Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Tο σύστημα υγείας στην πρωτεύουσα του Μικρασιατικού Ελληνισμού, στα δύσκολα χρόνια της οθωμανικής κατοχής, , πέτυχε να φθάσει σε θαυμαστό επίπεδο ανάπτυξης και να προβάλλει την ηγετική θέση των Ελλήνων στον υγειονομικό τομέα, θέση που οφειλόταν όχι μόνο στον μεγάλο αριθμό Σμυρναίων ιατρών, αλλά και στην υποδειγματική λειτουργία των φαρμακείων που ανήκαν σε Έλληνες φαρμακοποιούς
Έχουμε αναφερθεί στην πολυεθνική σύνθεση του πληθυσμού της Σμύρνης.
Όντας από πολλά Ράτσες η Σμύρνη ( Έλληνες,Τούρκοι,Αρμένιοι, Ιταλοί, Ολλανδοί , Γάλλοι , Άγγλοι κ.α.
Επόμενο ήταν ότι η κάθε φυλετική ομάδα να φρόντιζε για την υγεία των δικών της ανθρώπων κρατικά νοσοκομεία και πρόνοια δεν υπήρχε από το Οθωμανικό καθεστώς και
και το βάρος αυτό σε περίπτωση εμφάνισης ασθενειών έπεφτε στις πλάτες της κάθε ομάδας
στον πατριωτισμό την και την οικονομική δυνατότητα η οποία προκειμένου να προστατέψει τους δικούς της ανθρώπους της οργάνωνε το δικό της χώρο, το δικό της νοσοκομείο.
Ένας ακόμη λόγος δημιουργίας ξεχωριστής νοσοκομειακής ιατρικής περίθαλψης ήταν και τα διάφορα θρησκευτικά πιστεύω ,που σε κάποιες περιπτώσεις η αντιμετώπιση της ασθένειας απαιτούσε διαφορετικό τρόπο θεραπείας.
Έτσι στην πολυεθνική Σμύρνη δημιουργήθηκαν ξεχωριστά νοσοκομεία από Άγγλους,Γάλλους,Οθωμανούς και φυσικά Έλληνες που ήταν και η πλειοψηφία του πληθυσμού
Έτσι δημιουργήθηκε Ελληνικό ή Γραικικό νοσοκομείο της Σμύρνης .

ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΝ ” ΑΓΙΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ”
Το Γραικικό Νοσοκομείο ήταν ένα σπουδαίο νοσηλευτικό ίδρυμα της Σμύρνης.
— Ίδρυση
Ιδρύθηκε το 1723 από την ελληνική κοινότητα της πόλης με προσφορές ατόμων και συντεχνιών και είχε κοινούς επιτρόπους με την εκκλησία της Αγίας Φωτεινής.
Η οποία αγόρασε μία οικία, την οποία διαμόρφωσε σε νοσοκομείο, με την ονομασία «Οσπιτάλιον» και «Πανδοχείο», αναλαμβάνοντας και τα έξοδα λειτουργίας.
Η αγορά του οικοπέδου στο «Νέο Μαχαλά», όπου κτίστηκε το νοσοκομείο,. Όλα τα αρχικά έξοδα για τη δημιουργία του νοσοκομείου καλύφθηκαν από δωρεές πιστών και από τα έσοδα της εκκλησίας. Πολλοί από τους επιτρόπους είχαν καταβάλει μεγάλα ποσά για την αγορά του οικοπέδου.
— 1745-48 Συγκέντρωση χρημάτων – Ονοματοδότηση «Γραικικό Νοσοκομείο».
Το 1745 συστήθηκε αδελφάτο από 12 Σμυρναίους με επικεφαλής το Μητροπολίτη Σμύρνης Νεόφυτο, με σκοπό τη συγκέντρωση δωρεών υπέρ του Νοσοκομείου, το οποίο το 1748 ονομάστηκε «Γραικικό Νοσοκομείο».
Αξιολογότατες ήταν οι προσφορές εμπόρων της Χίου Ιωάννη Μαυροκορδάτου και Παντελή Σεβαστοπούλου,(από τους ιδρυτές της Ευαγγελικής Σχολής και μεγάλος της ευεργέτης)
— 1769 Ανέγερση νέου τμήματος λοιμωδών νόσων ( λοιμοκομείου ) πίσω από το Γραικικό νοσοκομείο.
Αρχικά ως τμήμα λοιμωδών νοσημάτων το νοσοκομείο χρησιμοποιούσε τον παλαιό μητροπολιτικό ναό της Αγίας Παρασκευής, που αργότερα ονόμαζαν Λαζαρέτο, στη δυτική πλευρά του όρους Πάγος
— 1797 Καταστροφή του νοσοκομείου
Το 1797, το νοσοκομείο καταστράφηκε στο λεγόμενο «ρεμπελιό της Σμύρνης»* και ξαναχτίστηκε το 1804 με νέες προσφορές.
*Το” ρεμπελιό των γενιτσάρων ” ή «ρεμπελιό της Σμύρνης»* ,ήταν ένα από τα γνωστότερα παραδείγματα των επιπτώσεων της απειθαρχίας των γενιτσάρων στις ταραχές του Μαρτίου 1797, πού στρεφόταν εναντίον των χριστιανών και των ξένων.
Τουλάχιστον 1500 Έλληνες σφάχτηκαν ενώ οι ιδιοκτησίες καταστράφηκαν μαζικά το ίδιο και εκείνες της παροικίας τών ξένων έμπορων. ‘.
— Αλλαγή ονόματος σε «Γραικικό Νοσοκομείο – «Άγιος Χαράλαμπος»,
Το 1833 χτίστηκε στον περίβολο του νοσοκομείου ο σταυροπηγιακός ναός του Αγίου Χαραλάμπους, στον οποίο εκκλησιάζονταν όχι μόνο οι άνθρωποι του νοσοκομείου αλλά και διάφορες συντεχνίες και αδελφότητες
Το όνομα του «Άγιου Χαράλαμπος», επικαλούνταν οι πιστοί για να σωθούν από την πανώλη που είχε εμφανισθεί γύρω στο 1835 η οποία ήταν συχνή σε λιμάνια, όπως η Σμύρνη.
Έτσι λίγο αργότερα προστέθηκε η επωνυμία «Άγιος Χαράλαμπος», δίπλα στο Γραικικό Νοσοκομείο
Η επανεμφάνιση της πανώλης οδήγησε τους ελληνορθόδοξους της πόλης να ιδρύσουν σε συνεργασία με την εφορεία του Γραικικού νοσοκομείου νέο λοιμοκομείο κοντά σε αυτό των Καθολικών, στο νοσοκομείο του Αγίου Ρόκκου
— 1854 Η Ελληνική Πολιτεία, ενισχύει το νοσοκομείο
Ελληνική Πολιτεία, απέδιδε στο ”Γραικικό νοσοκομείο από το 1854 και μετά ένα ποσοστό των τελών ελλιμενισμού που εισέπρατταν οι ελληνικές προξενικές αρχές .
— 1857 Το καλλίτερο νοσοκομείο της Σμύρνης χαρακτήρισε σε οδηγό της πόλης που εξέδωσε ο Ιταλός Στοράττι στα 9 νοσοκομεία που είχε τότε η Σμύρνη
— 1882 Ψυχιατρική κλινική
Από το 1882 λειτούργησε και ψυχιατρική κλινική. στο οποίο λειτουργούσε και ειδικό σωφρονιστήριο γυναικών.
— 1902 Βρεφοκομείο.
Το 1902 ιδρύθηκε και βρεφοκομείο,για τα έκθετα και εγκαταλελειμμένα βρέφη
ενώ συχνή ήταν η χορήγηση δωρεάν φαρμάκων σε απόρους.
— 1909 Προσπάθεια αλλαγής του ονόματος σε «Ελληνικό νοσοκομείο»,
Το 1909 επιχειρήθηκε να ονομαστεί «Ελληνικό νοσοκομείο», αλλά η μετονομασία εγκαταλείφθηκε μετά από δημοσίευμα της τουρκικής εφημερίδας Ιττιχάτ, με το οποίο ρωτούσε «αν προς θεού ζούμε στην Ελλάδα ή σε οθωμανικό κράτος».
— Α’ Παγκόσμιος πόλεμος
Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου το μισό νοσοκομείο επιτάχθηκε και χρησιμοποιήθηκε για τις ανάγκες των Γερμανών, συμμάχων των Οθωμανών, καθώς και της οθωμανικής Ερυθράς Ημισελήνου.
— 1919-1922 Εγκατάσταση του Α΄ Στρατιωτικό νοσοκομείο $ Ε.Ε. Σταυρού
Κατά την Ελληνική περίοδο της Σμύρνης που ακολούθησε (1919-1922), εντός του νοσοκομείου λειτούργησε το Α΄ Στρατιωτικό νοσοκομείο, καθώς και τμήμα του ελληνικού Ερυθρού Σταυρού
— Συνεχείς οι προσφορές για την ενίσχυση του έως το 1922
Ως τη Μικρασιατική Καταστροφή το Νοσοκομείο επεκτεινόταν και εξοπλιζόταν, πάντοτε με δωρεές και εράνους.
Κατά την Καταστροφή της Σμύρνης το Γραικικό Νοσοκομείο κάηκε ολοσχερώς και οι ασθενείς του μεταφέρθηκαν στο γειτονικό Ολλανδικό νοσοκομείο.
Η ΚΑΛΥΨΗ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΓΕΡΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΑΠΟΡΩΝ ΣΥΜΠΟΛΙΤΩΝ ΤΟΥΣ
Στο νοσοκομείο υπήρχε κοινωνικό ενδιαφέρον για όλες τις ομάδες του πληθυσμού έτσι υπήρχε :
— Τμήμα φροντίδας γερόντων
Εκτός από νοσηλευτικό ίδρυμα, το Γραικικό Νοσοκομείο λειτούργησε και ως χώρος περίθαλψης ηλικιωμένων και απόρων,
— Από το 1882 λειτούργησε και ψυχιατρική κλινική.
— Ειδική φροντίδα για τις ιερόδουλές
Η Σμύρνη όντας ένα μεγάλο πολυεθνικό λιμάνι ήταν επόμενο να έχει αυξημένο αριθμό κρουσμάτων ασθενειών που μεταδίδονται στην σεξουαλική πράξη (θραύση έκαναν τότε η βλεννόρροια και η σύφιλη ) και μάλιστα τα μεγαλύτερα θύματα να είναι οι επί χρήμασι εκδιδόμενες γυναίκες.
Για την φροντίδα αυτών των γυναικών και την παροχή δωρεάν φαρμάκων ανέλαβε ξεχωριστό τμήμα στο Ελληνικό νοσοκομείο .
— Δωρεάν φροντίδας και παροχής φαρμάκων στους απόρους
Συχνή ήταν η χορήγηση δωρεάν φαρμάκων φυσικά σε απόρους.
ΚΛΑΔΟΙ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΓΙΑ ΠΑΡΟΧΗ ΒΟΗΘΕΙΑΣ
Ήταν ένα νοσοκομείο που κάλυπτε όλους σχεδόν τους κλάδους την τότε σύγχρονης ιατρικής επιστήμης .
Το 1912 το νοσοκομείο περιλάμβανε και χειρουργική κλινική, παθολογική, μαιευτική-γυναικολογική, κλινική μεταδοτικών νοσημάτων, ψυχιατρική-νευρολογική κλινική, γηροκομείο ανδρών και γυναικών, ακτινοδιαγνωστικό τμήμα, ακτινοθεραπευτικό τμήμα και εξωτερικά ιατρεία (αστυκλινική, λοιμοκομείο).
ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΗΤΑΝ ΓΙΑ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
Γρήγορα απέκτησε μεγάλη φήμη και συνέρρεαν σε αυτό ασθενείς και από απομακρυσμένες περιοχές, από το Αιγαίο, την ενδοχώρα, ακόμη και ναυτικοί.
Γίνονταν δεκτοί μάλιστα και αλλόθρησκοι, πέραν των Ελλήνων Ορθοδόξων.
Αυτή η φήμη είχε ως αποτέλεσμα τη μεγάλη αύξηση των εξόδων του νοσοκομείου, τα οποία καλύπτονταν εξολοκλήρου από τη Σμυρναίικη κοινωνία, καθώς ποτέ δεν ενισχύθηκε από την Ελληνική Πολιτεία, πέραν ενός ποσοστού των τελών ελλιμενισμού που εισέπρατταν οι ελληνικές προξενικές αρχές και το οποίο άρχισε να αποδίδεται στο νοσοκομείο το 1854 που ήδη προαναφέραμε.
Η είσοδος του νοσοκομείου ήταν ανοικτή για όλους τους άπορους ασθενείς ανεξαρτήτως θρησκεύματος και εθνότητας. Δωρεάν ήταν επίσης η παροχή φαρμάκων για τους φτωχούς ανεξαρτήτως προέλευσης.
ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ ΚΑΙ ΣΑΝΑΤΟΡΙΟ
Σε μικρή απόσταση Ν.Δ της Σμύρνης στο δρόμο προς τα Βουρλά και το Τσεσμέ ,το 1922 υπήρχαν ιαματικά λουτρά στην σημερινή θέση Balcova, το όνομα των λουτρών Αγαμέμνων
Το όνομα δεν είναι καθόλου τυχαίο μια και αναφέρεται ιστορικά ότι, τα λουτρά υπήρχαν την εποχή του Τρωικού πολέμου το 1200 περίπου π.Χ. και οι τραυματίες στρατιώτες των Αχαιών ερχόταν στα λουτρά προκειμένου να θεραπεύσουν τις πληγές τους, μια και τα ιαματικά νερά των πηγών του, έκλειναν τις πληγές και περιόριζαν τους πόνους.
Έχουν βρεθεί κατάλοιπα και πηγάδι τόσο από την κλασσική όσο και την ρωμαϊκή εποχή της αρχαιότητος.
Δίπλα από τα λουτρά το 1922 υπήρχε σανατόριο που κατέφευγαν οι ασθενείς προκειμένου να θεραπευτούν από την φυματίωση ή άλλα θωρακικά νοσήματα.
ΑΛΛΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ
Ιδρύθηκαν φυσικά και άλλα νοσηλευτικά ιδρύματα -«σπιτάλια» κατά το κοινώς λεγόμενον- στη Σμύρνη. ,μάλιστα δυο το Ολλανδικό και των Καθολικών είχε προηγηθεί.
1.– Ολλανδικό νοσοκομείο.
Το πρώτο νοσοκομείο που ιδρύθηκε στη Σμύρνη ήταν το ολλανδικό το 1675,
2.Το καθολικό νοσοκομείο του Αγίου Αντωνίου
Το γαλλικό «Άγιος Αντώνιος» ή «των Καθολικών» το 1710
Το καθολικό νοσοκομείο του Αγίου Αντωνίου, ειχε δυναμικότητα 100 κλινών, κτίσθηκε από την καθολική κοινότητα της Σμύρνης, και την οικονομική ενίσχυση από εράνους στην Αυστροουγγαρία.
Η νοσηλεία ήταν δωρεάν για τους καθολικούς, αλλά οι καθολικοί διερχόμενοι ναύτες του πολεμικού ναυτικού πλήρωναν νοσήλια. Εκτός των τακτικών του εσόδων, στηριζόταν οικονομικά σε δωρεές.
3. Ακολούθησε το Ελληνικό το 1723. ”Άγιος Χαράλαμπος”
4. Αρμενικό «Άγιος Γρηγόριος» (1801),
Το νοσοκομείο των Αρμενίων, με μόλις 30 κρεβάτια φιλοξενούσε ασθενείς και ψυχοπαθείς της Αρμενικής κοινότητας.
5. Οθωμανικό (1838),
Το Τουρκικό νοσοκομείο, δυναμικότητας 100 κλινών, περιέθαλπε 1.200 έως 1.400 μουσουλμάνους ασθενείς ετησίως.
Τα έξοδά του ήταν κατά τι περισσότερα των εσόδων και η διαφορά καλυπτόταν με δωρεές.
6.Εβραϊκό (1842 )
Το Εβραϊκό νοσοκομείο, με 30 κρεβάτια μόλις, ιδρύθηκε από τον Σαλομόν Ρότσιλντ, στεγαζόταν σε παλιό κτίριο και η περίθαλψη που παρείχε ήταν ελλιπής.
7. Το Αγγλικό «Αγ. Ρόκος» (1842
Το Αγγλικό νοσοκομείο του Αγίου Ρόκου, με 25-30 κρεβάτια, αργότερα συγχωνεύτηκε με το νοσοκομείο του Αγ. Αντωνίου.
8. Γερμανικό νοσοκομείο
9. Νοσοκομείον του ‘’ Αγίου Γεωργίου ‘’
Φαρμακεία
Η παροχή της σωστής υγειονομικής περίθαλψης στην Σμύρνη ήταν επόμενο συνοδεύεται και από την παρουσία αξιόλογων φαρμακείων μια και τότε τα περισσότερα φάρμακα ήταν ιδιοσκευάσματα ,και κατασκευαζόταν βάσει της συνταγής που έγραφε ο θεράπων ιατρός στα φαρμακεία και δεν υπήρχε η πληθώρα των φαρμακευτικών σκευασμάτων που υπάρχουν σήμερα
Τα φαρμακεία της πόλης το 1922 στην Σμύρνη ήταν 50, εκ των οποίων τα 35 ελληνικής ιδιοκτησίας και οι φαρμακοποιοί ήταν επιστήμονες υψηλής κατάρτισης, ενώ κάποια φαρμακεία διέθεταν πλήρως εξοπλισμένα χημικά και μικροβιολογικά εργαστήρια
— Τα φαρμακεία κέντρα παροχής Α’ Βοηθειών
Επειδή εκείνη την εποχή δεν λειτουργούσαν ιδιωτικά ιατρεία στην πόλη τα φαρμακεία λειτουργούσαν και σαν κέντρα παροχής πρώτων βοηθειών
Υπήρχε σε κάθε φαρμακείο ξεχωριστό δωμάτιο – εξεταστήριο ασθενών, που λειτουργούσε σαν υποτυπώδες ιατρείο.
Η εξέταση γινόταν από γιατρούς που συνεργαζόταν με τα φαρμακεία με μικρή αμοιβή ή και δωρεάν εξέταζαν τους ασθενείς και τους χορηγούσαν φάρμακα.
— Τα φαρμακεία κέντρα υπηρεσιών για ασθενείς από συνεργαζόμενους γιατρούς
Συγχρόνως κάθε φαρμακείο ήταν ένα κέντρο στο οποίο κατέφευγε κάθε Σμυρνιός που ήθελε γιατρό στο σπίτι του .Οι γιατροί ήταν ανά πάσα στιγμή διαθέσιμοι και προσέφεραν τις υπηρεσίες τους κατ’ οίκον στους ασθενείς αναμένοντας την ειδοποίηση στο φαρμακείο.
Φρόντιζαν μάλιστα να υπάρχει κατά κάποιο τρόπο ‘’εφημερία’’ και να παρευρίσκεται ένας γιατρός στο φαρμακείο για επείγοντα περιστατικά .
— Τα φαρμακεία κέντρα χημικών και άλλων αναλύσεων
Τα εργαστήρια των φαρμακείων διενεργούσαν χημικές αναλύσεις, δεδομένου ότι οι φαρμακοποιοί ήταν άριστα εκπαιδευμένοι στη χημεία. Από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, όταν άρχισε να αναπτύσσεται η νέα ειδικότητα της μικροβιολογίας, οι φαρμακοποιοί άρχισαν να διενεργούν αιματολογικές, βιοχημικές και μικροβιολογικές εξετάσεις
— Τα φαρμακεία κέντρα εμβολιασμού (δαμαλισμού)
Στην βιβλιογραφία υπάρχει και η ανάλογη καταχώρηση σε έντυπο του 1873:
”Εν τω φαρμακείω του κ. Αριστ. Κουρκουμέλη, κειμένω επί της οδού Φασουλά, ευρίσκεται γνησία δαμαλίς νεωστί ληφθείσα εξ Ευρώπης, Ειδοποιούνται οι βουλόμενοι, ότι δύνανται να προσέρχονται εις οιανδήποτε ώραν της ημέρας βούλονται όπως εμβολιασθώσιν εις τιμάς συγκαταβατικάς.” που δείχνει αυτή την δραστηριότητα
— Τα φαρμακεία κέντρα διάθεσης φυτικών βοτάνων
Από τις στις αρχές του 19ου αιώνα, τα βότανα, έφεραν το κύριο βάρος της θεραπείας Η προμήθεια, η ταυτοποίηση ,η επεξεργασία ,και η τυποποίηση των βοτάνων ήταν στην αρμοδιότητα του φαρμακοποιού .
— Τα φαρμακεία διέθεταν ζωντανές βδέλλες
Ο πρακτικός τρόπος εκείνες τις εποχές για αφαιμάξεις ήταν η τοποθέτηση απο βδέλλες στο σώμα σε διάφορα σημεία.
Κάθε φαρμακείο διατηρούσε δε βάζα ζωντανές βδέλλες προκειμένου να χρησιμοποιηθούν όσες φορές χρειασθεί με εντολή γιατρού.
— Στα φαρμακεία τα πρώτα σύγχρονα φάρμακα
. Τα φαρμακεία της Σμύρνης εισήγαγαν από την Ευρώπη διάφορες σπεσιαλιτέ (ιδιοσκευάσματα), υπνωτικά, ελιξίρια, παυσίπονα, έμπλαστρα, καταπότια και άλλα
ΤΟ ΠΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΦΑΡΜΑΚΕΙΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΣΜΥΡΝΗ
Η σπετσαρία (φαρμακείο) του Γ. Μωραΐτη στον Φραγκομαχαλά. Ήταν το μεγαλύτερο και ευρωπαϊκών προδιαγραφών φαρμακείο της Σμύρνης πρωτοπόρο στην εποχή του
Ήταν εγκαταστημένο σε ένα επιβλητικό τριώροφο οίκημα που ήταν σημείο αναφοράς για τους Σμυρναίους ( Το μήκος του οικήματος έφτανε τα 60 μέτρα και το πλάτος του τα 25 ).
Ακόμα και με σημερινά κριτήρια θα αποτελούσε ένα μοναδικό φαρμακείο όχι μόνο λόγω του μεγέθους του, αλλά κυρίως λόγω της ποικιλίας και της ποιότητας των προσφερομένων υπηρεσιών και προϊόντων.
Τα «Φαρμακευτικά καταστήματα Γ. Μωραΐτου» ήταν ένας κολοσσιαίος οργανισμός που περιελάμβανε καθετί που αφορούσε στην υγεία.
Διέθεταν εκτός των άλλων εργαστήριο παρασκευής σκευασμάτων και ταμπλετών και
τομέα οδοντιατρικών και χειρουργικών υπηρεσιών
Η φήμη του φαρμακείου ήταν πολύ μεγάλη.
Η επιχείρηση απασχολούσε συνολικά 120 άτομα. Τα πρότυπα «Φαρμακευτικά καταστήματα Μωραΐτου» χάρις στις εγκαταστάσεις και τα εργαστήριά τους, μπορούσαν να προμηθεύουν με τα προϊόντα τους όλες τις επαρχίες του εσωτερικού της Μικράς Ασίας και τα νησιά του Αρχιπελάγους.
Γιατροί, οδοντίατροι, φαρμακοποιοί, χημικοί, μικροβιολόγοι, νοσοκομεία και κοινότητες, συγκαταλέγονταν στην πελατεία του. Ο Μωραΐτης κατά επανειλημμένα ταξίδια του στην Ευρώπη επισκεπτόταν τα διάφορα εργοστάσια, ενημερωνόταν για ό,τι καινούργιο υπήρχε, μελετούσε τα νεότερα ευρωπαϊκά συστήματα για να τα μεταφέρει στη Σμύρνη και ταυτόχρονα προέβαινε σε εκτεταμένες παραγγελίες. Η επιχείρησή του βαθμιαία κατέστη μοναδική σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου. «Ήταν η πιο φημισμένη ‘σπετσαρία’ (φαρμακείο) της Σμύρνης, οργανωμένο περίφημα, τόσο που να έχει φήμη πανευρωπαϊκή»

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.