Ρετσινολαδία – Ρίκινος ο κοινός – Κουρτουνιά-Αγριοκαφεδιά – Ricinus communis

ΦΥΤΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΓΡΟΥΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΑΛΙΕΣ ΑΥΛΕΣ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ
Μάρθα Στ. Καπλάνογλου Τεχνολόγος Γεωπόνος

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η ρετσινολαδιά είναι αυτοφυής στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, στην ανατολική Αφρική και την Ινδία, αν και δεν είναι γνωστό από πού προέρχεται.
Το φυτό έχει εγκλιματιστεί και σε άλλες περιοχές της γης με τροπικό κλίμα, όπου χρησιμοποιείται ως καλλωπιστικό.
Όλα τα μέρη του φυτού και το λάδι των σπόρων είναι δηλητηριώδη.
Μάλιστα, κάποτε έσερνε μια άσχημη φήμη πίσω του ,γιατί έχει χρησιμοποιηθεί ως βασανιστήριο σε δικτατορικά καθεστώτα.
Τους ανθρώπους που συνελάμβαναν τους υποχρέωναν να πιουν ρετσινόλαδο, για να αποκαλύψουν τα μυστικά τους και συνεργάτες τους
ΣΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ
Η παρουσία του φυτού ήταν από παλιά, περιορισμένη, στην Κοζάνη και βρισκόταν σε κήπους σε σπίτια,αλλά και σε μικρές πλατείες .
Η εμφάνιση του ήταν εντυπωσιακή, με το κατακόκκινο φύλλωμα και τους καρπούς, που έμοιαζαν με αχινούς της θάλασσας .
Στην δεκαετία του 50 ,μπορούσε να συναντήσει πολλές ρετσινολαδιές , στην νησίδα που υπήρχε στην συμβολή των δρόμων Θεσ/νίκης – Κοζάνης και Αθηνών – Κοζάνης, όπου βρισκόταν ο ”φόρος ” στο τρίγωνο πίσω από το μικρο καφενείο, που βρισκόταν εκεί.
Το φυτό στην περιοχή της Κοζάνης είχε ζωή ενός εξαμήνου περίπου, μετά τη σπορά, παρά το γεγονός, ότι στις ζεστές περιοχές είναι πολυετές ,χρόνος όμως αρκετός για να δώσει χρώμα στους κήπους, αφού μπορούσε να φτάσει στα 4 μέτρα σε ,αυτό το διάστημα αν υπήρχε η σωστή περιποίηση.
Σήμερα, σπάνια, μπορεί να συναντήσει κανείς τέτοια φυτά στην πόλη της Κοζάνης ,η τυχαία συνάντηση μας τέτοιου φυτού στις μέρες μας, έδωσε την αφορμή και της παρουσίασης του.

ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ
Είναι πολυετές φυτό της οικογένειας των Ευφορβιοειδών, το μοναδικό είδος στο γένος ρίκινος. (Ricinus communis)
Η Ελληνική κοινή ονομασία είναι Ρετσινολαδιά η Ελληνική, ενώ η επιστημονική ονομασία είναι Ρίκινος ο κοινός.
— Συστηματική ταξινόμηση Βασίλειο:
Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida)
Τάξη: Ευφορβιώδη (Euphorbiales)
Οικογένεια: Ευφορβιοειδή (Euphorbiaceae)
Γένος: Ρίκινος (Ricinus)
Είδος: R. communis Διώνυμο Ρίκινος ο κοινός (Ricinus communis) Λινναίος
— Κοινές ονομασίες: Κουρτουνιά, ρικίνος, κίκι, χαμοκουκιά, κολοκκίκι, κρότωνας, κροτωνιά, κρουτουνιά, αγριοκαφεδιά, τσαλάπα
.ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
–Φυτό
Σε ζεστά μέρη είναι ένας αειθαλής ποώδης ή ημιξυλώδης θάμνος, με ύψος μέχρι 12 μέτρα και πλάτος 5 μέτρα.
Αναπτύσσεται γρήγορα, μέχρι και 4 μέτρα, σε ένα χρόνο αν οι συνθήκες είναι ευνοϊκές
–Φύλλα
Τα φύλλα είναι μεγάλα, με διάμετρο μέχρι 75 εκατοστά, λοβωτά, με οδοντωτές άκρες και μακριούς μίσχους. Το χρώμα τους είναι γυαλιστερό ιώδες ή κόκκινο-πράσινο
— Άνθη
Τα άνθη είναι μικρά και κιτρινοπράσινα, διατεταγμένα σε σπίδακες.
Τα αρσενικά άνθη βρίσκονται στο κάτω μέρος του σπίδακα και τα θηλυκά στο πάνω.
–Καρπός
Ο καρπός είναι ακανθώδης κόκκινη κάψουλα
— Σπόρος
Τα σπέρματα μοιάζουν πολύ με τσιμπούρια.
ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ
–Έδαφος
Αγαπά εδάφη εύφορα και υγρά. Η ρετσινολαδιά είναι φυτό,που αναπτύσσεται σε γόνιμα, με καλή στράγγιση, εδάφη αλλά προτιμά τα αμμώδη ή αργιλοπηλώδη εδάφη, με pH που κυμαίνεται από 4,5 έως 8,3.
–Κλίμα
Η ρετσινολαδιά είναι φυτό που παρουσιάζει σχετικά ευρεία προσαρμοστικότητα, σε ποικίλες εδαφικές και κλιματικές συνθήκες.
Απαιτεί περίοδο, περί τις 180 ημέρες, χωρίς παγετούς, υψηλές θερμοκρασίες από Απρίλιο έως Σεπτέμβριο
— Υγρασία
Η υψηλή υγρασία και βροχοπτώσεις, κατά τη διάρκεια της άνθισης και του γεμίσματος του σπόρου είναι επιζήμιες
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
Την ρετσινολαδια σε πολλα μερη της Ελλαδος την συναντάμε σαν αυτοφυές φυτο στις άκρες δρόμων, αγρών, οικοπέδων, σε τόπους ρίψεως απορριμμάτων, σε ερείπια κλπ. αγαπά εδάφη εύφορα και υγρά.
Σε κάποιες λίγες περιοχές, παλιότερα, υπήρχε καλλιέργεια για την παραγωγή του λαδιού. και μάλιστα, ως επίσπορη καλλιέργεια, μετά από την καλλιέργεια των σιτηρών .
Η εξασφάλιση ικανοποιητικής παραγωγής σπόρου επιτυγχάνεται, με καλλιεργητική περίοδο τουλάχιστον 140 ημερών, με βέλτιστη την περίοδο 150-160 ημερών
Σήμερα, οι κύριοι τομείς ανάπτυξης βρίσκονται στην Ινδία, την Κίνα και τη Βραζιλία, καθώς και στην Ταϊλάνδη και τις Φιλιππίνες .
Το φυτό καλλιεργείται για τους ελαιούχους σπόρους του και το λάδι (35-55 %)
— Προετοιμασία εδάφους
Η καλλιέργεια της ρετσινολαδιάς περιλαμβάνει τη βαθιά άροση, χωρίς αναστροφή, σε βάθος 20-30 εκ.,, που επιτρέπει τη βαθιά διείσδυση της πασσαλώδους ρίζας, στο έδαφος. Πρέπει να αποφεύγονται εδάφη, που κινδυνεύουν από διάβρωση.
Φύτευση
Σπέρνεται στα μέσα της άνοιξης, αμέσως μετά τον αραβόσιτο και όταν η θερμοκρασία εδάφους είναι μεγαλύτερη του 10-12ºC.
Οι συνήθεις αποστάσεις σποράς είναι 0.95-1μ και 20-25εκ., μεταξύ των γραμμών και επί της γραμμής, αντίστοιχα.
Το βάθος σποράς είναι 4-8εκ. , ανάλογα με τη σύσταση και δομή του εδάφους.
Η ποσότητα σπόρου που χρειαζεται κυμαίνεται μεταξύ 1 και 1,5κιλά/στρ.
— Άρδευση
Στην περίπτωση αρδευόμενης καλλιέργειας, συνήθως γίνονται δύο ή περισσότερες, ανά 15νθήμετο, αρδεύσεις πριν την άνθηση.
— Λίπανση
Απαιτεί ικανή ποσότητα αζώτου, φωσφόρου και καλίου.
Η ακριβής ποσότητα είναι συνάρτηση της ποιότητος του εδάφους και της καλλιέργειας που προηγήθηκε
— Καταπολέμηση ζιζανίων
Τα ετήσια ζιζάνια καταπολεμούνται με σκαλίσματα ή βοτανίσματα, πριν ή μετά την εμφάνιση των σπορόφυτων.
Κατά την διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου, συνιστάται επιφανειακό σκάλισμα για την αποφυγή καταστροφής του ριζικού συστήματος του φυτού.
–Εχθροί & Ασθένειες
Τα έντομα την αποφεύγουν και το μοναδικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ρετσινολαδιά είναι η προσβολή από νηματώδεις.
Οι σημαντικότερες ασθένειες είναι η αλτερναρίωση ( Alternaria ricini), που προκαλεί αποφυλλώσεις και η σκληρωτίνια.
Η καλλιέργεια επίσης, πλήττεται από βερτισιλλίωση (Verticillium spp)
— Συγκομιδή
Η συγκομιδή γίνεται όταν η υγρασία του σπόρου είναι μικρότερη από 6%. Κατά τη συγκομιδή, οι κάψες πρέπει να είναι ξηρές, για την εύκολη απελευθέρωση του σπόρου Οι αποδόσεις της αρδευόμενης καλλιέργειας ρετσινολαδιάς ανέρχονται, κατά μέσο όρο, στα 320 χλγρ./στρέμμα, που αντιστοιχούν σε παραγωγή λαδιού 160 χλγρ./στρέμμα
ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ
Οι σπόροι περιέχουν, λάδι 40% με 60% ,πλούσιο σε τριγλυκερίδια, κυρίως ρκινολεΐνη.
ΙΑΤΡΟΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Στην Ιατρική, το ρετσινόλαδο χρησιμοποιείται κυρίως ως καθαρτικό. Παλαιότερα αυτή ήταν και η μόνη χρήση του.
Η καθαρτική του ενέργεια οφείλεται στο ρικινελαϊκό οξύ, το οποίον είναι ερεθιστικό και απελευθερώνεται με τα γαστρικά υγρά, μέσα στο έντερο.
Το λάδι έχει ενδεκυλενικό οξύ,μια πολύ ισχυρή χημική ουσία για τους δερματικούς μύκητες.
ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ — ΠΡΟΣΟΧΗ
Το φυτό είναι ολόκληρο τοξικό, και ιδίως οι καρποί του και το περίβλημά τους. Είναι γνωστό ότι ένας σπόρος περιέχει δόση τοξικών ουσιών, που μπορεί να αποβεί θανατηφόρα.
Η τοξικότητα των ωμών σπόρων του φυτού είναι ευρέως γνωστή και αναφορές από δηλητηριάσεις είναι σχετικά σπάνιες, αν και ένας μόνος σπόρος αρκεί για να σκοτώσει οποιονδήποτε άνθρωπο και τέσσερις μπορούν να σκοτώσουν άλογο.
Ο φλοιός των σπόρων περιέχει ρικίνη, ένα δηλητήριο που εντοπίζεται επίσης, σε χαμηλότερες συγκεντρώσεις, σε όλο το φυτό για το οποίο δεν υπάρχει γνωστό αντίδοτο.
— ΠΡΟΣΟΧΗ –
Τα συμπτώματα της δηλητηρίασης είναι: ναυτία, εμετοί, κεφαλαλγία, γενική αδιαθεσία, σύγχυση, σπασμοί, διάρροια, αιματηρές κενώσεις, αφυδάτωση, κυάνωση, ταχυκαρδία, υπόταση, ουλίτιδα, οπτική νευρίτιδα, μυδρίαση, κρίση άσθματος, εξάνθημα. Προκαλεί βλάβη του ήπατος και των νεφρών.
— ΠΡΟΣΟΧΗ
Η παρουσίαση των βοτάνων, σε καμιά περίπτωση, δεν αποτελεί συνταγή και έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα.
Η χρήση παρασκευασμάτων βοτάνων δεν συνιστάται, χωρίς τη συμβουλή του γιατρού ή του φαρμακοποιού σας.
Οι ουσίες, που περιέχουν ενδέχεται να αλληλεπιδράσουν με τα εγγεγραμμένα φάρμακα που ήδη παίρνει ο ασθενής, εξαλείφοντας έτσι τη θεραπευτική αποτελεσματικότητά τους ή προκαλώντας τοξικότητα.
Μπορούν επίσης να επιβαρύνουν περαιτέρω τις εξασθενημένες ζωτικές λειτουργίες του σώματος εκθέτοντας έτσι τον ασθενή σε αυξημένη νοσηρότητα και απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις.
ΧΡΗΣΕΙΣ
Χρησιμοποιείται ως λιπαντικό, υδραυλικό υγρό, καθώς και στην ιατρική Χρησιμοποιείται στη φαρμακοβιομηχανία, στην κοσμετολογία και την αρωματοποιία, καθώς και στα αντιπυτιριδικά σαμπουάν.
— Χρήση του ρετσινόλαδου
Από τους καρπούς εξάγεται το καστορέλαιο, γνωστό επίσης ως ρετσινόλαδο, το οποία έχει ένα ευρύ φάσμα χρήσεων, κυρίως στη σαπωνοποιία και την φαρμακευτική.
Το λάδι χρησιμοποιείται σε υφάσματα για πανωφόρια και άλλα προστατευτικά σκεπάσματα, στη βιομηχανία υψηλής ποιότητας λιπαντικών, διάφανης μελάνης για γραφομηχανές και εκτυπωτές, στην υφαντουργική βαφή.
Το υδρογονομένο λάδι αξιοποιείται στη βιομηχανία γυαλιστικών, λαδοπαστέλ, καρμπόν, κεριών κοινών και διακοσμητικών.
— Χρήση στα καλλυντικά του λαδιού Το έλαιο της ρετσινολαδιας έχει εξαιρετικές ιδιότητες διαλύτη και έχει καλή πρόσφυση στο δέρμα, γεγονός που το καθιστά ιδιαίτερα ενδιαφέρον ως συστατικό για καλλυντικά προϊόντα.
Επιπλέον, έχει την ικανότητα να διεισδύει βαθιά στο κεράτινο στρώμα του δέρματος και απλώνεται στον ενδοκυτταρικό χώρο, μεταξύ των κερατοκυττάρων.
Είναι ανθεκτικό στο νερό και προστατεύει και είναι ιδανικό για περιποίηση μαλλιών και τριχωτού της κεφαλής, καθώς αφαιρεί, απαλά, την πιτυρίδα
Σε άλλα διακοσμητικά καλλυντικά προϊόντα, όπως η σκιά ματιών, προωθεί την πρόσφυση και τη διαβροχή χρωστικών ουσιών.
Ως συστατικό στα κραγιόν, το καστορέλαιο προάγει την ανθεκτικότητά τους, κάνει τα χείλη μαλακά και ελαστικά και τους δίνει μια λεπτή λάμψη
–Παραγωγή νημάτων
Από τα κοτσάνια φτιάχνεται ένα νήμα κατάλληλο για σχοινιά.
–Παραγωγή χαρτιού
Η κυτταρίνη, από τα κοτσάνια χρησιμοποιείται στην παραγωγή χαρτιών, χαρτονιών κλπ
. — Σαπούνια ,γυαλιστικά, χρώματα Είναι και συστατικό σαπουνιών, γυαλιστικών, χρωμάτων . Επιπλέον, χρησιμοποιείται ως λιπαντικό ,αλλά και για φωτισμό και ως συστατικό στα καύσιμα συγκεκριμένων μηχανών.
— Εντομοκτόνος δράση
Το φυτό όταν βρίσκεται κάπου φυτεμένο, λέγεται πως απωθεί τις μύγες και τα κουνούπια.Τα φύλλα έχουν εντομοκτόνες ιδιότητες και από αυτό κατασκευάζονται και παγίδες για τις μύγες.
– Όταν καλλιεργείται σε κήπους, λέγεται ότι τους απαλλάσσει από τυφλοπόντικες και έντομα.
– Λιπάσματα Η πίτα, που απομένει μετά την εξαγωγή του λαδιού,περιέχει αλκαλοειδή, είναι δηλητηριώδης και αξιοποιείται στην παρασκευή λιπασμάτων.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.