Πέργαμος – Bergama – Pergamon (Γ): Tα κτίρια της Ακρόπολης της Περγάμου και το Ασκληπείον

Περγαμηνή σχολή γλυπτικής -Περγαμηνή -Γαληνός -Σχολή φιλοσοφίας

Σταύρου Π.Καπλάνογλου

Η Πέργαμος δημιουργήθηκε, με πρότυπο την Αθήνα, γύρω από μια ακρόπολη,.

Η πόλη διακοσμείται με κτίρια και επιβλητικούς ναούς , όπως το τέμενος του Δία και οι στοές γύρω από τον ναό της Αθηνάς Νικηφόρου .

Τα κτήρια της πόλης απλώνονται σε τέσσερις επάλληλες ζώνες. Το υψηλότερο σημείο ήταν προορισμένο για τα βασιλικά ανάκτορα, εφοδιασμένα με πέντε δεξαμενές νερού. Το ανακτορικό συγκρότημα είναι τειχισμένο.

Αρκετά από τα ευρήματα των ανασκαφών της Περγάμου, καθώς και άλλων γειτονικών πόλεων , στεγάζονται σήμερα στο αρχαιολογικό μουσείο που χτίστηκε το 1936 στον κεντρικό δρόμο της πόλης της Περγάμου.

Μετά το 1871 όμως έπειτα από «συμφωνία» με τις οθωμανικές αρχές, σημαντικά ευρήματα περιήλθαν στην ιδιοκτησία των Γερμανών αρχαιολόγων, μεταφέρθηκαν στο Βερολίνο με άμαξες στην ακτή και έπειτα φορτώθηκαν σε πλοία του Γερμανικού Πολεμικού Ναυτικού.

Το Βερολίνο σήμερα κοσμεί ο Βωμός της Περγάμου ,που ανοικοδομήθηκε ,όπου έχει δημιουργηθεί και ξεχωριστό ομώνυμο μουσείο.

ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΓΑΜΟΥ

ΤΑ ΑΝΑΚΤΟΡΑ

Οι τρεις πρώτοι βασιλείς έχτισαν δικό τους παλάτι, με αποτέλεσμα το κτιριακό συγκρότημα να είναι αρκετά περίπλοκο.

Υπήρχαν τα παλάτι του Φιλαιέρου ,το παλάτι του Αττάλου του Α’ και το παλάτι του Ευμένους του Β’

Το παλάτι του Φιλεταίρου, αργότερα, στέγαζε τη φρουρά της Ακρόπολης. Στη βορειοδυτική άκρη του συγκροτήματος διακρίνεται το οπλοστάσιο, όπου βρέθηκαν περίπου 900 λίθινα βλήματα για καταπέλτες.

ΒΩΜΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΣ

Ο Βωμός της Περγάμου είναι βωμός αφιερωμένος στον Δία και την Αθηνά που οικοδομήθηκε στην ελληνιστική εποχή στην ακρόπολη της Περγάμου στη Μικρά Ασία.

Κατασκευάστηκε με εντολή του Ευμένη Β΄ της γενιάς των Σελευκιδών προς τιμή του πατέρα του Αττάλου Α΄ που κυριάρχησε στην Πέργαμο μετά τη νίκη του ενάντια στους Γαλάτες. Η οικοδόμησή του χρονολογείται περίπου το 181- 159 π.Χ..

Πρόκειται για έναν ανεξάρτητο τόπο λατρείας που δε συνδέεται με κάποιον ναό. Αποτελείται από μια βάση με μνημειακή κλίμακα που οδηγεί σε ένα υπαίθριο χώρο που περιβάλλεται από τοίχους με κιονοστοιχίες και ανάγλυφες παραστάσεις. Σε αυτό το σημείο υψώνεται ο βωμός.

Ο βωμός της Περγάμου (181-159 π.Χ.) αποτελεί ίσως το περισσότερο ακέραια σωζόμενο γλυπτό σύνολο της Ελληνιστικής περιόδου. Η κατασκευή (διαστάσεων 35,65 μέτρα πλάτος και 33,4 μέτρα βάθος) του έργου ξεκίνησε μετά τις νίκες του Ευμένη επί του Πόντου και της Βιθυνίας και την καθιέρωση της γιορτής των Νικηφορίων.

ΟΙ ΖΩΟΦΟΡΟΙ

Το ενδιαφέρον που παρουσιάζει ο βωμός, εκτός βέβαια από τις μνημειακές του διαστάσεις, έγκειται στις ανάγλυφες παραστάσεις της ζωφόρου (ύψους 2,3 μέτρων και μήκους περίπου 120 μέτρων), η οποία κοσμούσε το πόδιο του βωμού. Απεικονίζεται μία πολυπρόσωπη -περίπου στις 100 μορφές χωρίς να υπολογίζονται τα ζώα- και γεμάτη ένταση μάχη μεταξύ των θεών και των γιγάντων.

ΖΩΟΦΟΡΟΣ Α -Γιγαντομαχία

Η ζωφόρος αυτή είναι κολοσσιαία σε σύλληψη και ένταση και κοσμεί το χώρο κάτω από την κιονοστοιχία, στο πόδιο του βωμού και πλάι στα σκαλιά της εισόδου. “. Απεικονίζει τη μάχη Θεών και Γιγάντων που σύμφωνα με το μύθο είχε ως αποτέλεσμα να κυριαρχήσουν ο Δίας και οι άλλοι θεοί του Ολύμπου. Αυτή η μάχη συμβολίζει την κυριαρχία των Ατταλιδών που εκπροσωπούν τη λογική και την τάξη στους ηττημένους Γαλάτες που εκπροσωπούν τις δυνάμεις του χάους.

Στην ανατολική πλευρά του βωμού την κυρίαρχη θέση έχει ο Δίας που μάχεται το γίγαντα Πορφυρίωνα και η θεά Αθηνά που έχει γονατίσει το γίγαντα Αλκυονέα. Δίπλα της βρίσκονται η φτερωτή θεά Νίκη και ο Άρης, ενώ διακρίνουμε και τον Ηρακλή, την Ήρα, τον Απόλλωνα και άλλες θεότητες

Στη βόρεια πλευρά ξεχωρίζουν η Αφροδίτη, ο Έρως, η Διώνη, αλλά και οι Μοίρες με τους θεούς της Νύκτας.

Στη νότια πλευρά εμφανίζονται οι θεοί του φωτός: ο Ήλιος, η Σελήνη και η Ηώς.

Τέλος, η δυτική πλευρά καλύπτεται από τους θεούς της θάλασσας, το Διόνυσο με την ακολουθία του και τις Νύμφες.

ΖΩΟΦΟΡΟΣ Β -Τηλέφεια

.Ο Τήλεφος, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ήταν ήρωας της Τεγέας και γιος του Ηρακλή και της Αυγής.

Θεωρείται ο μυθικός ιδρυτής της πόλης της Περγάμου.

Ξεκινά με την αναπαράσταση του μύθου με το χρησμό του Απόλλωνα προς τον Αλέο, τον πατέρα της Αυγής ότι θα χαθεί από τον εγγονό του και συνεχίζει με τη σκηνή της ετοιμασίας της βάρκας που θα οδηγήσει την Αυγή στις ακτές της Μυσίας.

Ακολουθούν σκηνές με τις ίδιες μορφές σε διαφορετικές στάσεις και κινήσεις με την παρεμβολή ενός δέντρου ή ενός κίονα ή ενός λόφου. .

ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

Μπαίνοντας στην Ακρόπολη, δεξιά βρίσκονται τα ανάκτορα και αριστερά η πλατεία που οδηγεί στο ιερό της Αθηνάς Νικηφόρου

Η πλατεία του ιερού της Αθηνάς σηματοδοτούσε το πέρασμα στη δεύτερη ζώνη της Ακρόπολης. Ο ναός της Αθηνάς Νικηφόρου υψωνόταν στη δυτική άκρη της πλατείας. Ήταν δωρικού ρυθμού, χτισμένος επάνω σε ανάχωμα και διπλό κρηπίδωμα με διαστάσεις 12,72×21,77. Η πλατεία περιβαλλόταν από διώροφες στοές με δωρικούς κίονες στο ισόγειο και ιωνικούς στον όροφο.

ΤΡΑΙΑΝΕΙΟΝ

Τον 2ο αιώνα μ.Χ. στα βόρεια της πλατείας της Αθηνάς Νικηφόρου χτίστηκε το Τραϊανείο. Επρόκειτο για μια μεγαλοπρεπή κατασκευή κορινθιακού ρυθμού, η οποία έχει μερικώς αναστηλωθεί και δεσπόζει και σήμερα στο χώρο.

ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ

Στο δυτικό άκρο της πλατείας του θεάτρου ήταν χτισμένος ο ναός του Διονύσου, τετράστυλος πρόστυλος ιωνικού ρυθμού

ΗΡΩΟΝ

Υπάρχει ένα μικρο ηρώο, αφιερωμένο στους νεκρούς βασιλείς

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

Στην ανατολική γωνία της Βόρειας Στοάς του ναού της Αθηνάς βρισκόταν η περίφημη Βιβλιοθήκη του Περγάμου. Οι πηγές λένε ότι περιλάμβανε περίπου 20.000 ειλητά χειρόγραφα. Αποτελούνταν από ένα αναγνωστήριο διαστάσεων 15,35×13,53 μ. και τρία περιφερειακά δωμάτια, όπου, ενδεχομένως, φυλάσσονταν τα βιβλία. Στην μπροστινή όψη του αναγνωστηρίου έστεκε ένα άγαλμα της θεάς Αθηνάς ύψους 3,50 μ. Θεωρείται πως ο Μάρκος Αντώνιος χάρισε όλους τους τόμους της Βιβλιοθήκης του Περγάμου στην Κλεοπάτρα, για να αντικαταστήσει το υλικό που είχε καταστραφεί κατά την πυρκαγιά της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας το 47 π.Χ.

ΘΕΑΤΡΟ

Η τρίτη ζώνη της Ακρόπολης περιλάμβανε το θέατρο, που βρίσκεται ακριβώς κάτω από το ναό της Αθηνάς και έχει τη μεγαλύτερη κλίση από όλα τα ελληνιστικά θέατρα. Χτίστηκε στα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ. με χωρητικότητα 10.000 θεατών. Αποτελείται από 80 κερκίδες σε 3 διαζώματα, ενώ κοντά στην ορχήστρα υπήρχε βασιλικό θεωρείο από μάρμαρο. Μπροστά από το θέατρο ανοιγόταν μια μακρόστενη πλατεία με δωρικές στοές στο δυτικό και ανατολικό της τμήμα.

ΑΝΩ ΑΓΟΡΑ

Νότια του βωμού του Δία βρισκόταν η Άνω Αγορά της πόλης, περιβεβλημένη από δωρικού ρυθμού στοές, που καταλάμβανε μεγάλο τμήμα της τέταρτης ζώνης της Ακρόπολης.

ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΕΡΜΗ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ

Ο κύριος οδικός άξονας της πόλης περνούσε μέσα από την αγορά, ενώ στο δυτικό της άκρο βρισκόταν ο βωμός της αγοράς και ο ναός του Ερμή. Κοντά στην αγορά ήταν χτισμένο το ιερό της Δήμητρας, το οποίο είχε αφιερώσει ο Φιλέταιρο

ΓΥΜΝΑΣΙΆ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΥΜΕΝΗ ΤΟΥ Β -ΩΔΕΙΟ-ΛΟΥΤΡΑ-ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΗΡΑΣ-ΒΟΥΛΕΤΡΓΡΙΟ

Συνεχίζοντας νοτιοδυτικά από το ιερό της Δήμητρας φτάνει κανείς στο Γυμνάσιο, ένα εντυπωσιακό κτήριο χτισμένο από τον Ευμένη Β΄ σε τρία επίπεδα (Άνω Γυμνάσιο, Μεσαίο και Κάτω Γυμνάσιο) που συνδέονταν μεταξύ τους με καμαροσκέπαστα κλιμακοστάσια και διαδρόμους. Το πρώτο προοριζόταν για τους παίδες, το δεύτερο για τους εφήβους και το τρίτο για τους νέους. Μέσα στο Γυμνάσιο υπήρχε η σκεπαστή αίθουσα του Ξυστού, αρκετά μικρά ιερά και ένα μικρό ωδείο. Εκατέρωθεν του Γυμνασίου υπήρχαν συγκροτήματα λουτρών, ενώ στη βόρεια πλευρά του ο Άτταλος Β΄ είχε χτίσει ένα ναό αφιερωμένο στην Ήρα Βασιλεία, δωρικό πρόστυλο τετράστυλο. Στη βορειοδυτική γωνία ανοιγόταν το βουλευτήριο, χωρητικότητας 1.000 ατόμων.

ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ

Μεταξύ της Αγοράς και του ιερού της Δήμητρας βρισκόταν και το Μικρό Γυμνάσιο της πόλης.

ΕΚΤΟΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ

ΑΣΚΛΗΠΕΙΟΝ ΤΗΣ ΠΕΡΓΑΜΟΥ

Το Ασκληπιείο της Περγάμου ιδρύθηκε στο α΄ μισό του 4ου αιώνα π.Χ. Είχε κτισθεί επάνω σε ένα βραχώδες ύψωμα, περίπου 1 χλμ. ΝΔ της πόλης, κοντά σε μία πηγή με ραδιούχα νερά

Η είσοδος στο ιερό γινόταν από μνημειώδες κορινθιακό πρόπυλο, στο οποίο απέληγε η «ιερή οδός», που συνέδεε το ιερό με την πόλη και που στα Ρωμαϊκά χρόνια ήταν πλακόστρωτη και περιστοιχισμένη με σκεπαστή κιονοστοιχία (via tecta), εκατέρωθεν της οποίας βρίσκονταν καταστήματα.

Προς τα τέλη του 1ου αι. μ.Χ. το Ασκληπιείο της Περγάμου επεκτάθηκε Το 123 μάλιστα, με την ευκαιρία της αυτοκρατορικής επίσκεψης του Αδριανού, σχεδιάστηκε η ολοκληρωτική αναδόμησή του.

ΠΕΡΓΑΜΗΝΗ ΑΝΤΙ ΠΑΠΥΡΟΥ

Η περγαμηνή είναι υλικό γραφής για σελίδες βιβλίου, κώδικα ή χειρογράφου, που παρασκευάζεται από δέρμα μόσχου, προβάτου ή αίγας.

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Πλινίου η περγαμηνή οφείλει την κατασκευή της στην προσωρινή διακοπή εισαγωγής του παπύρου από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου τον 2ο αιώνα π.Χ. λόγω σχετικής απαγόρευσης από τον Πτολεμαίο Επιφανή .Η εξάρτηση από την Αίγυπτο ως αποκλειστική πηγή εισαγωγής τού παπύρου φέρεται να οδήγησε τον ηγεμόνα τής Περγάμου Ευμένη στην απόφαση να προωθήσει την παραγωγή περγαμηνής ως υποκατάστατου τού παπύρου.

Η περγαμηνή αυτή καθ’ αυτήν παρασκευάζεται συστηματικά ως ραφιναρισμένο υλικό γραφής τον 2ο αι. π.Χ., οπότε και λαμβάνει αυτό το όνομα, το οποίο δηλώνει τον τόπο προελεύσεώς της

Αποφασιστικός ρόλος ως προς τη διάδοση της περγαμηνής θα πρέπει να αποδοθεί, όχι μόνο στη φημισμένη βιβλιοθήκη τής Αλεξάνδρειας, αλλά και στην πολύ μεγάλη ανάπτυξη του εμπορίου που σημειωνόταν εκείνη την εποχή.

Επειδή ο πάπυρος ακρίβαινε και το φυτό από το οποίο παραγόταν σπάνιζε πλέον στο Δέλτα του Νείλου, όπου γινόταν η κύρια συγκομιδή του, η Πέργαμος κατόρθωσε να καλύψει τις ανάγκες με αυξημένη παραγωγή περγαμηνής. Η περγαμηνή, που τώρα θα ήταν διαθέσιμη σε αφθονία, συνέφερε περισσότερο σε σύγκριση με την εισαγωγή τού ακριβού παπύρου., η οποία εξοικονομούσε και χώρο και υλικό

Επιπλέον, σημαντικός παράγοντας στην εξέλιξη από τον πάπυρο στην περγαμηνή ήταν η σταθερή του προτίμηση για τους κώδικες των Βιβλικών κειμένων. Οι εύχρηστοι περγαμηνοί κώδικες κυριαρχούν στις χριστιανικές εκκλησίες και παρουσιάζουν σχεδόν αποκλειστική χρήση από τον 4ο μ.Χ. αιώνα[

Η περγαμηνή είναι αρχικά στιλπνή στην αφή, ιδιότητα που χάνεται συν τω χρόνω, καθώς και ευαίσθητη στην υγρασία, αλλά δεν είναι αδιάβροχη.

Η διαφορά της από τα δερμάτινα είδη έγκειται στον τρόπο κατεργασίας.

Το δέρμα του ζώου δεν ακολουθεί την διαδικασία της επεξεργασίας σε βυρσοδεψεία αλλά μετά την εκδορά στεγνώνεται ενώ βρίσκεται σε διάταση ,γίνεται πιο δύσκαμπτο και παίρνει λευκό ή κιτρινωπό χρώμα

Αντί της δέψης η δορά τού ζώου (αίγας, προβάτου, μόσχου, ακόμη και χοίρου) υποβάλλεται σε στύψη, προκειμένου να καταστεί άσηπτη. αφού προηγουμένως αφαιρεθεί το λίπος και το σμήγμα, ώστε να μείνει μόνο το δέρμα.

Κατόπιν, βυθίζεται σε γαλάκτωμα ασβέστη ) και ακολουθεί απόξεση με ειδικό ξέστρο, προκειμένου να απομακρυνθούν υπολείμματα της σάρκας και του τριχώματος.

Στη συνέχεια λειαίνεται με ελαφρόπετρα και λευκαίνεται με σκόνη κιμωλίας

ΠΕΡΓΑΜΗΝΗ ΣΧΟΛΗ

Η λεγόμενη Περγαμηνή Σχολή ήταν σπουδαία τεχνοτροπία γλυπτικής της αρχαιότητας που αναπτύχθηκε στην αρχαία Πέργαμο, εξ ου και η ονομασία της.

Κυριότεροι εκπρόσωποι της τεχνοτροπίας αυτής ήταν ο Φυρόμαχος, ο Αντίγονος, ο Επίγονος, ο Νικήρατος, ο Στρατόνικος κ.ά. οι οποίοι εμπνέονταν κυρίως από τις νίκες των Βασιλέων της Περγάμου ιδίως κατά των Γαλατών.

Η Περγαμηνή Σχολή χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα και τα πολεμικά θέματά της και την απόδοσή τους με ποικιλία σύνθεσης δυναμισμό και εκφραστικότητα, στοιχεία που προσδίδουν ένα ιδιαίτερο γλυπτικό ρυθμό. Σημειώνεται ότι η Περγαμηνή Σχολή ήταν αυτή που κυριάρχησε σ΄ όλη τη ελληνιστική περίοδο.

Τα περισσότερο γνωστά και περίφημα γλυπτά της Περγαμηνής Σχολής που βρίσκονται στα διάφορα Μουσεία της Ευρώπης και κυρίως στο μουσείο του Βερολίνου.

ΣΧΟΛΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΓΑΜΟ

Η Νεοπλατωνική Σχολή Περγάμου ή Περγαμηνή Σχολή:

Κύριος εκπρόσωπος της οποίας ήταν ο Αιδέσιος (Πέθανε το 355 μ.Χ.ς γεννημένος από μια ευγενή οικογένεια Καππαδοκίας ). ο οποίος και την ίδρυσε, μαθητής του Ιάμβλιχου.

Σ΄ αυτήν ανήκαν ο Ευσέβιος, ο Μάξιμος, ο Χρυσάνθιος, ο Ευνάπιος, και ο Αυτοκράτορας Ιουλιανός.

Η σχολή στο Περγάμο τόνιζε τη θεουργία (Ο όρος θεουργία κυριολεκτικώς δηλώνει «το του Θεού Έργον» και ορίζει την πρακτική τελετουργιών, κάποιες φορές μαγικής φύσης, οι οποίες τελούνται με σκοπό την επίκληση σε δράση ενός ή περισσοτέρων θεών, με ειδικότερο σκοπό την ένωση με το θείο και την τελειοποίηση του ατόμου ) και την αναβίωση του πολυθεϊσμού.

Ως προς την οργάνωση του πολιτικού βίου οι νεοπλατωνιστές πίστευαν στις αντιλήψεις του Πλάτωνα περί ιδεώδους πολιτείας. Λέγεται μάλιστα πως ο Πλωτίνος είχε ζητήσει από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Γαλιηνό, άνθρωπο του φιλικού του κύκλου στη Ρώμη, να του παραχωρήσει μια από τις κατεστραμμένες πόλεις της Καμπανίας προκειμένου να ιδρύσει πόλη σύμφωνα με τις νεοπλατωνικές θεωρίες, την «Πλατωνόπολη»

ΓΑΛΗΝΟΣ Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΓΙΑΤΡΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΟΣ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ

Μετά τον Ιπποκράτη, ο μεγαλύτερος ιατρός της αρχαιότητας ήταν ο Κλαύδιος Γαληνός που ήταν ο ιδρυτής της πειραματικής φυσιολογίας και της περιγραφικής ανατομίας. Ο Γαληνός ήταν Έλληνας.

Γεννήθηκε το 129 ή 131 μ.Χ. στην Πέργαμο της Μ. Ασίας Από παιδί ο Γαληνός σύχναζε στο Ασκληπιείο της πόλης .

Όπου συνέρρεαν ασθενείς από όλον τον κόσμο.

Σε ηλικία 14 ετών άρχισε μαθήματα φιλοσοφίας και ιατρικής.

Αργότερα, σε ηλικία 16 ετών, ο Γαληνός άρχισε τις ιατρικές του σπουδές στην Πέργαμο και τις συνέχισε στη Σμύρνη , στην Κόρινθο και στην Αλεξάνδρεια.

Το 161 μ.Χ. ο Γαληνός πήγε στη Ρώμη όπου θεράπευσε τον Αριστοτελικό φιλόσοφο Εύδημο, την στιγμή που κανένας ιατρός δεν μπορούσε να τον θεραπεύσει.

Η φήμη του Γαληνού έφτασε ως τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο και τον συμβασιλέα Λεύκιο Ονήρο που έκαναν τον Γαληνό επίσημο ιατρό της αυλής τους!

Ο Γαληνός έδωσε πολλές διαλέξεις και έγραψε πολλά βιβλία. Πέθανε το 199 ή το 201 μ.Χ