Σταύρου Π. Καπλάνογλου
Μέχρι το 1960 η οικονομική ζωή της πόλης της Κοζάνης, πέρα από τον αδιαμφισβήτητα εμπορικό της χαρακτήρα, συμπεριλάμβανε και αρκετές μικρές βιοτεχνίες αλλά και γεωργοκτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις.
Στο Ανατολικό μέρος της πόλης και στην οδό της 11ης Οκτωβρίου και γύρω από αυτή βρισκόταν τα σπίτια και όχι μόνον αρκετών γεωργών και κτηνοτρόφων , αλλά και επιχειρήσεων που ήταν χρήσιμες, γι’ αυτές όπως των καροποιειών.
Υπήρχαν αρκετοί αμπελουργοί,καλλιεργητές σιτηρών,εκτροφείς μεγάλων και μικρών ζώων.
Οι περισσότεροι από αυτούς είχαν τα αμπέλια τους ή τα χωράφια ή τις σταυλικές εγκαταστάσεις, γύρω από τον δρόμο που οδηγεί στη Θεσσαλονίκη αλλά και στα Σέρβια.
Ήταν φυσικό επιχειρήσεις αυτού του είδους να βρίσκονται στο όριο της πόλης και για την ανατολική πλευρά αυτό το όριο βρισκόταν σε δυο κάθετους οδούς, τη σημερινή οδό Θερμοπυλών και την συνέχεια της προς το νότο την οδό Αριστοτέλους, τις οποίες χωρίζει η οδός 11ης Οκτωβρίου .
Στο πολεοδομικό σχέδιο του 1921 που έχουμε στο πρώτο κολάζ φωτογραφιών ,αυτό φαίνεται ξεκάθαρα .
Στην αρχή της οδού Θερμοπυλών βρίσκεται η Πλατεία 25ης Μαρτίου ή Αλώνια.
Το προσωνύμιο αυτό το πήρε από το Αλώνι της οικογενείας Πάτσιου, που ήταν σιτοκαλλιεργητές, με τα περισσότερα κτήματα τους στον Κασλά.
Κατηφορίζοντας στην διασταύρωση με την 11ης Οκτωβρίου υπήρχαν στάβλοι μεγάλων ζωών, των Αδελφών Πάλλα.
Αλλά και από αυτό το σημείο και μέχρι το τέλος της σημερινής οδού, με την διασταύρωση με την οδού Αρχελάου συμπεριλαμβανομένης, αρκετοί γεωργοκτηνοτρόφοι είχαν τα σπίτια τους.
ΑΜΠΕΛΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ
Η καλλιέργεια των αμπελιών έχει μια παράδοση στην πόλη ,αυτή που ξεκινά από τους αρχαίους χρόνους, από τότε που το όνομα της ήταν Τύρισσα (1500 π.Χ,.-395 μ.Χ ) αλλά συνεχίσθηκε και όταν μετά από πάροδο 1000 ετών ανυπαρξίας της, επανιδρύθηκε ( 1432 μ.Χ). και συνεχίζεται αρκετά πλέον εξασθενημένη (από το 1965 ) μέχρι και σήμερα.
Μέχρι και το 1965 η πόλη της Κοζάνης είχε 4500 στρέμματα αμπέλια, με αρκετές ποικιλίες που είχαν εγκλιματισθεί στην περιοχή, επί το πλείστον, οινοποιήσιμες από τις οποίες ξεχωριστή θέση είχαν 2 από αυτές ,το ξυνόμαυρο και το βουλγάρικο, βγάζοντας εξαιρετικό κρασί .
Τα στρέμματα της Κοζάνης αντιστοιχούσαν σε ποσοστό μεγαλύτερο του 10 % του συνόλου του νομού που κάλυπτε 40500 στρ., ενώ η τόσο γνωστή και φημισμένη Σιάτιστα ερχόταν δεύτερη με 4000 στρ περίπου.
ΑΡΧΑΙΟΣ Α(Ν)ΜΠΕΛΟΥΡΓΟΣ
Σε επιβεβαίωση της καλλιέργειας την εποχή της Τύρισσας έρχεται ένα εύρημα στον Κατάλογο ἐπιγραφῶν “Ἐπιγραφὲς Ἄνω Μακεδονίας (Ἐλίμεια, Ἐορδαία, Νότια Λυγκηστίς, Ὀρεστίς). του Γ. Τουράτσογλου και στο Τόμο Α΄ παρουσιάζεται το επάνω τμήμα μαρμάρινης αναθηματικής πλάκας με τον τίτλο” Ανάθεση δύο αμπελώνων στον Δία Ύψιστο” του 2ου – 3ου μ.Χ. αιώνα.
Βρέθηκε τον Μάιο του 1938 στην Κοζάνη, κοντά στο σπίτι του Αθ. Λιόντα, μεταξύ των ιερών ναών Αγίου Δημητρίου και Αγίων Αναργύρων
Όλο το κείμενο της επιγραφής είναι :
”Χρυσέρως Φιλίππου ἀνπελουργὸς Διὶ Ὑψίστῳ εὐχαρισ τήριον ὑπὲ[ρ] κυρίου· ἀπονομάζει ὲ αὐτῷ ἀμπέλων δύω ὄρχους ἐκ τῶν πεκουλαρίων ”
Ο πρωτος γνωστος α (ν)μπελουργός λοιπόν της πόλης ήταν ο Χρυσέρως, ο γιος του Φίλιππα. Ο οποίος προσέφερε στον Δία δύο όρχους (σειρές ) από το αμπέλι του για να τον ευχαριστήσει.
Ο ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΟΣ-ΟΙΝΟΠΟΙΟΣ ΤΗΣ 11ης ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ
Στην οδό 11ης Οκτωβρίου διασώζεται ακόμη και σήμερα το σπίτι ενός πολύ καλού Αμπελουργού, αλλά και οινοποιού, ενός ωραίου ανθρώπου, του αείμνηστου Γρηγόρη Λιόνα ,ο οποίο, παράλληλα διατηρούσε στο ημιυπόγειο του σπιτιού, αποστακτήριο βγάζοντας εξαιρετικό τσίπουρο .
Κρασί και τσίπουρο το διέθετε από μόνος του, στο δικό του παντοπωλείο, που βρισκόταν στο ίδιο κτίριο.
Είχα την χαρά και την τιμή να συνεργασθώ μαζί του, όταν νεαρός Γεωπόνος άνοιξα το κατάστημα των γεωργικών εφοδίων το 1972 ,και μόνο ευχάριστες αναμνήσεις έχω να θυμάμαι από αυτόν .
ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΟΙ
Αρκετοί κτηνοτρόφοι που εκείνη την περίοδο(Δεκαετίες 1950-60 ) ξεχώριζαν στην οδό 11ης Οκτωβρίου, όπως οι οικογένειες Πάλλα και οι Αφοι Κωτούλα ,αλλά και οι Αφοι Τζήμου που η κατοικία τους ήταν στην οδό Αρχελάου που κατέληγε στην 11ης Οκτωβρίου και άλλοι μικρότεροι που δυστυχώς τα ονόματα μου διαφεύγουν , που είχαν τις εγκαταστάσεις τελευταία στο Κουρί, Τσαίπουνι,Κασλά και αλλού. Παλαιότερα ,πολλά μεγάλα ζώα βρισκόταν γύρω από τα σπίτια τους, αψευδής μάρτυρας, το συντριβάνι που υπήρχε μέχρι την κατοχή, στην διασταύρωση 11ης Οκτωβρίου και Αριστοτέλους, από το οποία ποτιζόταν τα ζώα.
ΚΑΡΟΠΟΙΕΙΑ
Σε αυτή την πλευρά της πόλης υπήρχαν και τα περισσότερα καροποιεία, που εξυπηρετούσαν τις μεταφορικές ανάγκες των αγροτών, όχι μόνο της πόλης, αλλά και της γύρω περιφέρειας (Φτάκας,Αραμπατζής,