Ματσούκα (Maçka ) του Πόντου & τα χωριά της – Σταύρου Π. Καπλάνογλου, συγγραφέα, ιστορικού ερευνητή

Άλλα ονόματα Ματσούκα – Καρυδια – Δικαιοσιμο-Dikaisimon – Maçuka -Maçka -Maçuka Ad Vicesimum – Magnana – Karydia – Tzan – Chiang – Cevizlik

Σταύρου Π. Καπλάνογλου Συγγραφέα- ιστορικού ερευνητή

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ματσούκα ήταν μικρή πόλη και  περιοχή της Τραπεζούντας που συμπεριλάμβανε πάρα πολλά χωρία με Ελληνορθόδοξο πληθυσμό
Λόγω της γεωγραφικής του θέσης, η Ματσούκα   ήταν ένα σημαντικό σημείο στάσης στον ιστορικό Δρόμο του Μεταξιού από την αρχαιότητα και χρησίμευε ως η νότια πύλη της Τραπεζούντας Ηταν γνωστή η περιοχή στον Χριστιανικό κόσμο από την ύπαρξη πολλών μοναστηριών ανάμεσα στα οποία κυρίαρχη θέση είχαν τα 3 μοναστήρια που σε προηγούμενη δημοσίευση μας είχαμε αναφερθεί με λεπτομέρειες , τα μοναστήρια  της Σου μελάς, του  Βαζελώνα και του  Περιστερεώτα .

ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ Η ΠΕΡΙΟΧΗ
Η πόλη της Ματσούκας βρίσκεται στο 29ο χλμ. στον αυτοκινητόδρομο  Τραπεζούντας Αργυρούπολης  (Trabzon-Gümüşhane.) H απόσταση από την  Αργυρούπολη είναι 65 χλμ .
Η Ματσούκα απλώνεται νότια της Τραπεζούντας, μέχρι το πέρασμα Ζυγάνα (βουνό) και το όρος Κουλάτ. Η περιοχή έχει μήκος 60 km και πλάτος 30 km. Ο ποταμός Πυξίτης διέρχεται απευθείας από αυτόν.
ΤΟ ΟΝΟΜΑ
Κατά την διάρκεια της ζωής της ο οικισμός φέρει τα ονόματα   Ματσούκα – Καρυδια –  Δικαιοσιμο-Dikaisimon – Maçuka -Maçka -Maçuka Ad Vicesimum – Magnana – Karydia – Tzan – Chiang – Cevizlik κ.α.
– Ματσούκα -Maçuka -Maçka
Προέρχεται Από το ελληνικό   ματσούκα  (matsouka )που σημαίνει  ματσούκι ή ραβδί,  ξύλο που κρατάει ο άνθρωπος στο χέρι, προ φυλασσόμενος από κάθε επιτιθέμενο άνθρωπο ή ζώο.
Στην Άνω Ματσούκα και ιδίως στην Κουνάκα δεν περπατούσε άνδρας δίχως να κρατάει «την ματσούκα», το «στουράκ’» κατά την τοπική διάλεκτο.
Έτσι η περιοχή λέγονταν «Ματσούκα»και οι κάτοικοί της Ματσουκαίοι ή Ματσουκάτ’.
-Δικαιόσιμο-Dikaisimon Αρχαία ονομασία  ενδεχόμενα μέχρι και την βυζαντινοί εποχή  η ονομασία του  οικισμού της Ματσούκας ήταν  Δικαίοσημο.\
– Maçuka Ad Vicesimum  ,
] Λατινικά Vicesimum “εικοστό” τα 2 μαζι Ματσουκα η εικοστη
Καρυδια–  Karydia   – Cevizlik
Λόγω του ότι υπάρχουν  πολλές καρυδιές στην πόλη, οι τουρκικές φυλές που ήρθαν εδώ ως νομαδικές φυλές ονόμασαν την πόλη Cevizlik.
-Maçka
Είναι η σημερινή ονομασία .

ΕΛΛΗΝΕΣ  ΕΩΣ ΤΟ 1922
Η Ματσούκα αποτελούνταν από 70 χωριά, από τα οποία τα 47 ήταν εξ ολοκλήρου ελληνικά, τα 9 ήταν μικτά και μόνο τα 14 ήταν τουρκικά.
Πριν από το 1914, η περιοχή αποτελούταν από 38.000 Έλληνες.

ΧΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΩ ΜΑΤΣΟΥΚΑ
1.  Περιοχή Μανδρακένης
Είχε 1870 ΈΕλληνες κάτοικους και 100 Τούρκους
2.Χαψίκοϊ
Τα 4 χωριά μαζί είχαν πάνω από 1.300 κατοίκους, όλους Έλληνες χωρίς κανένα Τούρκο.
ΧΩΡΙΑ ΠΟΤΑΜΙΟΥ  ΜΟΥΛΑΚΑΣ
Τα 12 χωριά Χαβά.Τσίντα- Χαβά, Κοστορδός, Σπελία , Δανειάχεια , Μουντάνος
Σανόγια, Κουσέρα ,Μουλάκα , Ποπάρα , Πόγοτς και  Ποπάρζα .
Είχαν 1535 ΈλληνΕς και  1315  Τούρκους

ΧΩΡΙΑ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΟΥΜΕΛΑ
Τα 8 χωριά Τα 12 χωριά Λιβερά , Κουσπιιδή ,Αγουρσένον , Σκαλιτα  , Κούτουλα ,Σκόπια ,Άγουρσα , Λαραχανή
Είχαν πάνω από 5050 κατοίκους,  Έλληνες και 500 Τούρκους
ΧΩΡΙΑ  ΚΑΤΩ ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ
Τα 14.   χωριά της Ματσούκας  Μιζερά, Ίλαξα Ζανόη Κοσμά ,Μανούρα  Σολτόη Χατζάβερα  Ζερφύρη  Κοντού  Καρά  Έντιμα  Κίζερα  Τιάνα και Μανζανάτων
Είχε 4025 Έλληνες και 2275 Τούρκους

ΧΩΡΙΑ ΓΑΛΙΑΝΑΣ
Τα 18 χωριά της Γαλίανας Πιπάτ  , Μαχουλέξα , Τσαγκάρ  , Καρτούλ   Μανδαρανού  Μισαηλιλάντων  Ζαβρία  Αρμενού  Σειτανάντων    Κοτύλια   Λειβάδια  Τσουπανού   Κουτουλά Κοτύλια   Δερμιτζάντων  Μεσοχώρι Ξυλάπια Βάλενα  Κουστουλάντων .
Είχε 3610  Έλληνες και 1200 Τούρκους

ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΖΩΗ
Κάθε χωριό είχε τη δική του διοίκηση. Μια φορά το χρόνο οι άνδρες  συναντιόντουσαν στο σχολείο του χωριού και εξέλεγαν τον προεδρο  (μουχτάρ) για το χωριό, καθώς και διοικητική επιτροπή (αζαθλάρ).
Οι προύχοντες του χωριού ήταν επιφορτισμένοι με τη συλλογή φόρων και την καλή χρήση τους.
Οι προύχοντες είχαν επίσης νομικές ευθύνες όπως η επίλυση κληρονομικών ζητημάτων και η πειθαρχία όσων δεν συμμορφώνονταν με τις αποφάσεις τους.
Εξέλεγαν επίσης επιτροπές σχολείων και εκκλησιών. ΣΤΟΡΙΑ
Τα οροπέδια  της Ματσούκας  έχουν χρησιμοποιηθεί σε όλη την ιστορία από αυτόχθονους λαούς, Πέρσες, Ρωμαίους, Βυζαντινούς, Κομνηνούς, Τουρκικά Πριγκιπάτα και Οθωμανούς ως διέλευση για να φτάσουν στη Μαύρη Θάλασσα από την Ανατολική  Μικρά Ασία
-Η κάθοδος των Μυρίων του Ξενοφώντα
Η περιοχή της Ματσούκας είναι γνωστή απο την αρχαιότητα
Οι δέκα χιλιάδες του Ξενοφώντα φώναξαν «Θάλατα Θάλατα» (Θάλασσα, Θάλασσα!) όταν αντίκρισαν την Ευξίνη (Ποντιακή) θάλασσα από το όρος Θήχης στη Ματσούκα.
— Ρωμαίοι
Η Άνω Ματσούκα είναι το αρχαιότερο τμήμα της Ματσούκας. Οικίστηκε από διωμένους χριστιανούς του Ρωμαίου Βαλερίου γύρω στα 260 μ.χ.
Οι πρώτοι αυτοί χριστιανοί κατοικούσαν στα παράλια του Πόντου, όμως, αφού εκδιώχθηκαν από τις εστίες τους, ίδρυσαν τους πρώτους οικισμούς της Ματσούκας, τη Μαντρακενή και το Χαψίν, το μετέπειτα Χαψίκιοϊ.
Η Άνω Ματσούκα καταλαμβάνει το νοτιότερο μέρος της Ματσούκας και συνορεύει με τα χωριά της Χαλδίας, Ζύγανα, Τσιμερά, Μούζενα, Σταυρίν και Κρώμνη. Αποτελείται από 11 χωριά, 4 του Χαψίκοϊ και 7 της Μαντακενής. Όλα και τα 11 ανήκουν στην εξαρχία της μονής του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου του Βαζελώνα
–Βυζάντιο
Με την άφιξη του στρατού του Ιουστινιανού στην περιοχή της Ματσούκας, αποδέχτηκε τον Χριστιανισμό ..
Κατά τη διάρκεια της μέσης βυζαντινής περιόδου
αποτέλεσε μέρος του θέματος της Χαλδίας
Κατά τη βυζαντινή περίοδο, η περιοχή ήταν η βάση όπου οι φρουροί της αυτοκρατορίας φύλαγαν τα ανατολικά της σύνορα.
Στις οροσειρές Kulat Dag, Zygana, Thichis και Aeser, ζούσαν οι διαβόητοι πολεμιστές Gabrades και μετέπειτα κοινότητες των Κομνηνών Κυρίαρχων.
– Αυτοκρατορία της Τραπεζούντα
Κατά την ίδρυση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας το βάνδο  (νομό) της Ματσούκας και ένα διάστημα και  της Παλαιοματσούκας (1384-1408) υπήρξε εξαιρετικής σπουδαιότητας για την Αυτοκρατορία των Μεγάλων Κομνηνών καθώς οι Ματσουκαίοι υπήρξαν πιστοί στην υπηρεσία της Αυτοκρατορίας
Το βάνδο της Ματσούκας αποτελούνταν από κώμες και χωριά κατά μήκος
του Πυξίτη-Πρύτανη ποταμού και των παραποτάμων του που εκβάλλουν
ανατολικά της Τραπεζούντας.
Κατά τη διάρκεια της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, ο Maçkalılar [5] , που ήταν επιδέξιοι πολεμιστές-αγρότες που βοήθησαν στην αποτροπή επιθέσεων των Τουρκμενών από τη μια πλευρά, δεν δίστασε να εγείρει εξεγέρσεις που συγκλόνισαν την αυτοκρατορία από την άλλη.
–Οθωμανοί
Η Ματσούκα ανήκε στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας όταν την κατέλαβαν οι Οθωμανοί με τον   τον Φατίχ Σουλτάνο Μεχμέτ το 1461. Η οθωμανική διοίκηση δεν παρενέβη στη θρησκευτική ζωή του εγκατεστημένου χριστιανικού πληθυσμού και επέτρεψε στα μοναστήρια να συνεχίσουν τις δραστηριότητές τους.
Το γεγονός ότι η κατάσταση των κατοίκων της Maçka, που κέρδιζαν τα προς το ζην καλλιεργώντας τις εκτάσεις που ανήκαν στην εκκλησία κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορίας του Βυζαντίου και της Τραπεζούντας, δεν άλλαξε πολύ κατά την Οθωμανική περίοδο, εμπόδισε τη μεταστροφή του χριστιανικού πληθυσμού της περιοχής σε σε μεγάλο βαθμό, και τουλάχιστον –με την υποστήριξη των μοναστηριών– δημιουργήθηκε ένα περιβάλλον όπου ο μυστικός Χριστιανισμός μπορούσε να κρατηθεί ζωντανός
Μετά την άλωση της Τραπεζούντας, πολλοί άνθρωποι εγκατέλειψαν την ποντιακή πρωτεύουσα και εγκαταστάθηκαν στη Ματσούκα, γεγονός που αύξησε πολύ τον πληθυσμό της. Σε μια δύσκολη περίοδο για τους Χριστιανούς (15ος-16ος αιώνας), οι άνθρωποι είχαν καλή συμπεριφορά και πειθαρχία, ενώ δεν υπήρξε εκτεταμένος εξισλαμισμός της περιοχής.
–Ρώσοι
Με τη ρωσική κατοχή της Τραπεζούντας το 1916, η Ματσούκα περιήλθε  στη Ρωσική κυριαρχία ,οι Τούρκοι την επανεκατέλαβαν
της στις 15 Φεβρουαρίου 1918.
ΕΠΙ ΜΕΡΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΑ  ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΑΙ ΟΙΚΙΣΜΟ
Η Ματσούκα αποτελεί  μια μεγάλη έκταση στην οποία υπήρχαν  74 χωριά  από τα οποία τα 47 ήταν  αμιγώς Ελληνικά, τα 14  Τουρκικά και τα 9  Ηταν   μεικτά

===============ΑΝΩ ΜΑΤΣΟΥΚΑ ====================
Εξαρχία Άνω Ματσούκας  Η Άνω Ματσούκα είναι το αρχαιότερο τμήμα της Ματσούκας. Οικίστηκε από διωμένους χριστιανούς του Ρωμαίου Βαλερίου γύρω στα 260 μ.χ.
–  Περιοχή Μανδρακενης
*Αδολή -Anayurt
*Γιαννακάντων Gürgenağaç  Είχε ένα απέραντο Παρχαρι στις πλαγιές του ορούς  Καρακαπάν την Τουρνάκελη
* Γιαννάντων -Yazilitas
*Κρένασα
*Κουνάκα -Bağışlı   Είχε 3 συνοικισμούς των Αραπάντων,των Τσεκεράντων και το Μεσορύμ Εκει βρισκόταν και η μεγάλη σπηλιά Αγροστάλ
*Ποντίλα -Güzelce
*Στάμαν -Başar  Είχε 3 συνοικίες  Ραχιν ,Κουίρουκάντων και Χαλάβ
—  Περιοχή   Χαψικιοι
Ζάβερα-Dikkaya   ,Τσιαχαράντων  ,Μελιανάντων   Φαργανάντων ΄Μεγαλύτερο χωριόήταν του Τσιαχαράντων.
*Ζάβερα-Dikkaya   Η Ζάβερα είχε 2 οικισμούς, του Δάβαρ και του Ζευτήλ.
*Μελιανάντων -Çıralı    Αποτελείται από δυο μικρές συνοικίες, του Μάγγαν και του Σαπάντων. Ψηλά σε υψόμετρο 2.200 μ. είχε το μεγάλο παρχάρι τα «Βαθέας Έλας» με 40 καλύβες.
*Τσιαχαράντων Το μεγαλύτερο σε πληθυσμό χωριό της Άνω Ματσούκας . Αποτελείται από τρεις συνοικίες, το Μυτικαρέν, του Άγε-Σαράντων και του Μαρδίτα.
Φαργανάντων -Güzelyayla  Είχε τρεις συνοικίες, τα Παρθένια, τα Εναύλια και το Στρατίκ.

================= ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΜΟΥΛΑΚΑ ================
ΧΩΡΙΑ ΠΟΤΑΜΙΟΥ  ΜΟΥΛΑΚΑΣ’
Τα 12 χωριά
1.Χαβά
Με 125 Έλληνες και 125 Τούρκους
2 .Τσίντα- Χαβά,
Με 60 Έλληνες και 90 Τούρκους
3,*Κοστορδός
Είχε 200 κατοίκους. Κοντά υπήρχαν και τα τουρκικά χωριά Πογότσ’  και Πόπαρα
4.Σπέλλα -Ocaklı
Με 150 Έλληνες και 300 Τούρκους
5. Δανειάχεια , Çeşmeler
Ελληνικό χωριό με 650 κατοίκους, όπου υπήρχαν και λίγοι Εβραίοι.
6.Μουντάνος
Ελληνικό χωριό με 250 κατοίκους. Οι περισσότεροι κάτοικοι χάθηκαν στους δρόμους της εξορίας στα 1918, στην περιοχή του Ερζερούμ.
7,Σανόγια
Με 150 Έλληνες και 100 Τούρκους
8, Μουλάκα ,
Τουρκικό χωριό με 200 κατοίκους. Στα 1916 στην εποχή των εξοριών λέγεται ότι οι Τούρκοι της Μουλάκας συμπαραστάθηκαν, όσο ήταν δυνατόν τους κατατρεγμένους χριστιανούς.
9,Ποπάρα ,
Tουρκoi με 150
10, Πόγοτς
11,  Ποπάρζα  -Çamlıdüz  12Κουσέρα
Τουρκικό χωρίο

=============== ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΟΥΜΕΛΑ  ==========
Τα 12 χωρια Λιβερα , Κουσπιιδή ,*Αγουρσένον , Σκαλιτα  , Κουτουλα ,Σκοπια ,Άγουρσα , Λαραχανή
1 ,Λιβερά – Yazlik Koyu
Μικρή κωμόπολη της Ματσούκας, έδρα της Μητρόπολης Ροδόπολης και ονομαστικό θέρετρο των Τραπεζουντίων για το φημισμένο υγιεινό κλίμα της.
Πριν από το 1923, στο χωριό Λιβερά ζούσανι υπήρχαν 2 εκκλησίες και περίπου 40 παρεκκλήσια, ενώ στην είσοδο του χωριού υπήρχε σκοπιά, που εικαζόταν ότι χτίστηκε κατά τη βυζαντινή περίοδο. Οι χωρικοί εργάζονταν σε ορυχεία χαλκού εκτός από τη γεωργία και την κτηνοτροφία και μετά το κλείσιμο των ορυχείων, Υπήρχε επίσης ένα παρθεναγωγείο που ονομαζόταν «Καλίφηδες» που έχτισε ο Hacı Yani Kalifides πριν από την ανταλλαγή πληθυσμών
Προ του ξεριζωμού είχε 1.200 κατοίκους όλους Έλληνες, εκτός από μερικούς εξισλαμισθέντες, οι οποίοι συνέχιζαν να μιλούν την Ποντιακή διάλεκτο. Στη Λιβερά οργανώνονταν κατά το δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων Μωμογέρια. Αυτά ήταν διαφορετικά από τα μωμογέρια των άλλων χωριών της Ματσούκας. Από τη Λιβερά καταγόταν η πανέμορφη Μαρία Γκιουλ-Μπαχάρ, που έγινε γυναίκα του σουλτάνου Βαγιαζίτ Β’ και μητέρα του Σελίμ Α’.
2.*Κουσπιδή -Coşandere Αμιγές ελληνικό χωριό στο ποτάμι της Παναγίας. Είχε 450 κατοίκους. Η παράδοση λέει πως στου Κουσπιδή
3,Αγουρσένον
Μικρό αμιγές ελληνικό χωριό με 200 κατοίκους. Η παράδοση λέει πως η ονομασία του χωριού προέκυψε από τις χαρούμενες φωνές των γυναικών του Αγουρζενού «οι αγούρ’ ζουν… οι αγούρ’ ζουν!», δηλαδή οι άνδρες ζουν (!), όταν ξαφνικά εμφανίζονται οι άνδρες του χωριού, που απουσίαζαν μετά από απειλή των Τούρκων για εξόντωσή τους. Έφευγαν οι άνδρες στα βουνά και οι γυναίκες πίστεψαν πως εξοντώθηκαν.
4.Σκάλιτα
Ελληνικό χωριό με 250 κατοίκους. Ήταν σκαρφαλωμένο στους πρόποδες του όρους Μελά, μισή ώρα (πεζή) από τη μονή της Παναγίας Σουμελά. Του Σκαλίτα ήταν η γενέτειρα του μεγάλου ευεργέτη της Τραπεζούντας Σάββα Τριανταφυλλίδη, ο οποίος δίδαξε στο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας από το 1816-23. Συνέβαλε πολύ στην προβολή του φροντιστηρίου και στη μόρφωση της νεολαίας. Από του Σκαλίτα ήταν επίσης η καταγωγή του ιστορικού Περικλή Τριανταφυλλίδη. Ο Π.Τοπαλίδης αναφέρει στην Ιστορία της Μονής Αγίου Ιωάννου Προδρόμου του Βαζελώνα, ότι στου Σκαλίτα υπήρχαν καλοί αγιογράφοι.
5.Κούτουλα -Kırantaş Αμιγές ελληνικό χωριό με 500 κατοίκους. Κύριο λαϊκό μουσικό όργανο οι Κουτουλέτ’ είχαν το αγγείον, το τουλούμ’.
6. Σκοπια, Ardicliyayla Αμιγές μικρό ελληνικό χωριό με 200 κατοίκους
7.Άγουρσα -Bakımlı
Αμιγές ελληνικό χωριό κοντά στη Λαραχανή. Είχε πληθυσμό 750 κατοίκους, όλους Έλληνες ορθόδοξους χριστιανούς. Στα μέσα του 19 ου αιώνα (1850) είχε γύρω στους 200 κρυπτοχριστιανούς, που με το Χάττι – χουμαγιούμ το 1856 φανερώθηκαν και έγιναν φανεροί χριστιανοί, όπως μαρτυρεί ένα επιτροπικό γράμμα φυλαγμένο στη βιβλιοθήκη της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών. Έχει καταχωρισθεί στο κεφάλαιο « Ο Κρυπτοχριστιανισμός της Ματσούκας». Το όνομα του χωριού κατά την άποψη του Α.Παπαδόπουλου προέρχεται από τη μετοχή του ρήματος άγω-άγουσα. Παλαιότερα, λέει, το χωριό λεγόταν Άγουσα, διότι η άγουσα οδός του Καρα – καπάν περνούσε από την Άγουρσα. Το γράμμα ρ παρεμβλήθηκε αργότερα για εύκολη προφορά από τους κατοίκους. Κατά άλλη παράδοση το όνομα του χωριού υπογραμμίζει τη γενναιότητα των ανδρών και το χωριό (άγουρος=άνδρας). Η Άγουρσα είχε κατά κανόνα εύσωμους και λεβέντες άνδρες. Μεγάλη φήμη είχαν οι κάτοικοι της Άγουρσας στο παραδοσιακό μακρόσυρτο τραγούδι της Ματσούκας. Το «Ματσουκάτ’ κον το μακρύν» της Άγουρσας ήταν το καλύτερο και το πιο ιδιόμορφο και μακρόσυρτο.
8. .Λαραχανή Akarsu
Κεφαλοχώρι με 1.500 κατοίκους χριστιανούς και 500 κατοίκους Τούρκους. Το όνομα της κατά τον Ε.Ελευθεριάδη προέρχεται από τις δύο λέξεις Λάρας και Χάνι – Λαραχανή.

============ ΧΩΡΙΑ ΚΑΤΩ ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ==========
1. Ματσούκα -Τσεβισλούκ -Cevisluk
Είχε 40 τουρκικές οικογένειες.
Είχε έδρα Καϊμακάμη, επάρχου, ήταν το αρχαίο Δικαίσημο, αι Καρυαί των Κομνηνών. Στα 1857 ήταν έδρα της επιτροπής αναγνωρίσεως των κρυπτοχριστιανών της Ματσούκας, κατ’ εφαρμογή του Χάττι- χουμαγιούμ, στα 1912-1922 τόπος εκτελέσεως Ελλήνων χριστιανών.
2. Καπίκιοϊ -Kapıköy  – Η αρχαία Ζούζα
Η αρχαία Ζούζα, προ του 1922 είχε 1.200 κατοίκους. Ήταν χωρισμένο σε 4 ενορίες : Ζερφυρή, Κοντού, Καρά και Έντιμα. Ακόμα είχε 4 μικρούς συνοικισμούς : Μουρουζάντων, Αμπέλια, Κιζερά και Τσιάχα. Μόνο στην Κιζερά βρίσκονταν 10 οικογένειες Τούρκων και αυτοί ήταν ελληνόφωνοι. *Χατσάβερα    Τουρκικό χωριό με 550 κατοίκους
3.  Ίλαξα
Τουρκικό χωριό με 280 κατοίκους
4.  Μαγουρά
Τουρκικό χωριό με 290 κατοίκους
5. Σολτόη
Τουρκικό χωριό με 280 κατοίκους
6.Μαντζάντων
Με 150 κατοίκους. Κατά το Σ.Ιωακειμίδη το χωριό δημιουργήθηκε μετά το 1828 από πρόσφυγες της Κρώμνης.
7. Μαζερά
Ελληνικό χωριό με 230 κατοίκους.
8.Ζανόη -Akmescit
Είχε 250 κατοίκους Έλληνες και 200 κατοίκους Τούρκους.
9.Κοσμά
Ελληνικό χωριό με 400 κατοίκους απέναντι από του Ματαρατσή.
10.. Κάτω Χορτοκόπ’-Kozağaç
Ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της Κάτω Ματσούκας. Το κύριο χωριό αποτελούμενο από δύο συνοικισμούς, το Άνω Χορτοκόπ’ με 600 κατοίκους Έλλληνες και το Κάτω Χορτοκόπ’ ή Αγία με 700 κατοίκους εκ των οποίων οι 400 ήταν Τούρκοι.
11.Θέρσα -Kiremitli
Μικρό χωριό με 250 κατοίκους μισούς Έλληνες και μισούς Τούρκους, οι οποίοι ήταν εξισλαμισθέντες χριστιανοί κατά τα χρόνια των Τερέπεγηδων και φέρονταν πολύ αντιχριστιανικά προς τους χριστιανούς. Στα 1916 όλοι οι χριστιανοί κάτοικοι εκδιώχθηκαν από τους Τούρκους και τα ελληνικά σπίτια λεηλατήθηκαν. Δράστες ήταν οι Τούρκοι του χωριού με πρωτεργάτη τον Εγίπ-Ζατέ-Αγά.
12.Χαμουρή -Sukenan
Αμιγές ελληνικό χωριό με 350 κατοίκους. Κατά πληροφορίες του Παν.Τοπαλίδη, από τη Χαμουρή καταγόταν ο αδυσώπητος και σκληρός Τερέπεγης Απτή αγάς, που ήταν ο χειρότερος τύραννος της Ματσούκας, ανήθικος και αιμοσταγής. Τα τρία χωριά Χαμουρή, Θέρσα και Σαχνόη παλαιότερα ήταν ένα χωριό.
13.Λαλατσάντων
Ελληνικό χωριό με 150 κατοίκους.
14.Σαχνόη -Köprüyanı
Ελληνικό χωριό με 270 κατοίκους.

=================  ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΑΛΙΕΝΑΣ ===================
Εξαρχία Γαλίανας
Το όνομα Γαλίανα ή Γαλίαινα ισχυρίζονται μερικοί πως προέρχεται από τη λέξη γάλα, γιατί όλη η περιοχή είχε μεγάλη κτηνοτροφία. Άλλοι παραδέχονται ότι η λέξη προέρχεται από τη λέξη κάλια σύμφωνα με το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα, όπως και στη Χαλδία το Κ προφέρεται Γ. Κάλια-Γάλια που σημαίνει μεταλλείο και υπήρχε στο όρος Μανοή. Κατά τον Χ. Κιαγχίδη υπάρχουν δύο άλλες εκδοχές α) Στη Γαλίανα υπάρχει το όρος Γαληνός. Το όρος αυτό έλαβε το όνομα από ένα βυζαντινό στρατηγό, τον λεγόμενο Γαληνό, που σκοτώθηκε εκεί σ’ έναν πόλεμο μεταξύ Βυζαντινών και Περσών και β) η άλλη εκδοχή είναι : Από την Άννα θυγατέρα του Δαυίδ έγινε η φράση Καλή Άννα=Καλιάνα=Γαλίανα. Σημειωτέον η Άννα Κομνηνή ήταν αγαπητή στους κατοίκους της περιοχή καθώς επίσης και ευεργέτιδα.
1.Πιπάτ
Μικρό τουρκικό χωριό με 30 οικογένειες. Κοντά στο Πιπάτ’ ήταν και ένα άλλο τουρκικό χωριό, η Μαχουλέξα με 30 οικογένειες.
2. Ρωμανού ή Τσαγγάρ’-Ergin
Με 200 κατοίκους.
3.Κατρούλ’
Τουρκικό χωριό με 40 οικογένειες.
4.Μαντρανού-Alataş
Ελληνικό χωριό με 450 κατοίκους
5.Μισαηλάντων
Ελληνικό χωριό με 250 κατοίκους, πατρίδα του πρώτου Μητροπολίτη Ροδοπόλης Γενναδίου Μισαηλίδη.*
6. Ζαβρία ή Ζεβρία
Είχε 40 οικογένειες, όπου παλιότερα κατοικούσαν Αρμένιοι, τους οποίους οι Έλληνες ονόμαζαν ζερβούς (αριστερούς).
7.Αρμενού -Armanos
Είχε 500 κατοίκους. Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν Αρμένιοι, οι οποίοι αργότερα έφυγαν. 8.Σεϊτανάντων
Είχε 200 κατοίκους.
9.Κοτύλια
Με 200 κατοίκους.
10.Λειβάδια -Çayırlar
Μεγάλο χωριό με 800 κατοίκους. Τα Λειβάδια ήταν η γενέτειρα του Χαρ. Κιαγχίδη, που ασχολήθηκε με τα κοινά των Ποντίων.
11.Κουτουλά -Ormaniçi
Είχε 350 κατοίκους Έλληνες. Κοντά υπήρχε το χωριό Δεμιρτζάντων καθώς επίσης και οι συνοικισμοί Τσιναλάντων και Παροτάντων.
12. *Μεσοχώρ’ (Özdil)
Τουρκικό χωριό με 350 κατοίκους όπου κατοικούσαν οι αγάδες του τόπου.
13.Ξυλάτια
Οικισμός με 20 οικογένειες χριστιανών και μουσουλμάνων.
14,*Βάλαινα -Şahinkaya
Με 100 ελληνικές οικογένειες

ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Η Ματσούκα αποτελούσε τη θρησκευτική επαρχία της Ροδόπολης, όπου φαινόταν η Λιβερά.
Πριν από το 1903 τα 3 αυτά μοναστήρια βρίσκονταν υπό την άμεση δικαιοδοσία τουΟικουμενικού Πατριαρχείου μέχρι την ίδρυση της Μητρόπολης Ροδόπολης.
Οι χριστιανικές κοινότητες της Ματσούκας ανήκαν στην επισκοπή Ροδόπολης
Ο Μητροπολίτης Τραπεζούντας ήταν  η κορυφή της επισκοπής Ροδόπολης, η οποία ιδρύθηκε το 1863. Στην περιοχή της Ροδόπολης, κέντρο της οποίας είναι το χωριό Livera Maçka, το 1913, συνολικά 24.829 Έλληνες Ορθόδοξοι ζούσαν σε 1 πόλη και 56 χωριά, 1 μητροπολίτης και 108 σε 60 εκκλησίες, 5 μοναστήρια και 250 παρεκκλήσια, ιερέας ήταν υπεύθυνος. Ο τελευταίος μητροπολίτης Ροδόπολης Κύριλλος Παπαδόπουλος (1904-1922)
Ο περιηγητής Bishkyan, ο οποίος έφτασε το 1817 στην περιοχή της Ματσούκας , ανέφερε την ύπαρξη πολλών διάσπαρτων παρεκκλησιών στην περιοχή και σημείωσε ότι οι μουσουλμάνοι της Maçka μιλούσαν επίσης ελληνικά
Τα τρία σημαντικότερα μοναστήρια του Πόντου. Βρίσκονταν στην  Ματσούκα  ήταν  η Μονή Σουμελά, ο Βαζελών Ιωάννης Προδρόμου και ο Άγιος Γεώργιος Περιστερεώτα.
Η Ματσούκα φιλοξενούσε επίσης 64 ενοριακές εκκλησίες και 225 παρεκκλήσια (παλιά και νέα).

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ
Λίγο πριν την ανταλλαγή πληθυσμών (1923), υπήρχαν στην περιοχή 3 φιλανθρωπικές εκπαιδευτικές εταιρείες και 2 φιλανθρωπικές εταιρείες.

ΠΑΙΔΕΙΑ
Σημαντική ήταν και η συμβολή των τριών σταυροπηγιακών Μονών της
Ματσούκας στην εκπαίδευση.
Άλλωστε, η ύπαρξη έργων της θεολογικής αλλά και της θύραθεν παιδείας, που βρίσκονταν αντιγραμμένα στις πλούσιες βιβλιοθήκες των μοναστηριών αλλά και η πλειοψηφία των λογίων μοναχών, πολλοί
από τους οποίους αναδείχτηκαν και μητροπολίτες, αποδεικνύει το επίπεδο της
εκπαίδευσης που παρέχονταν στις Μονές αυτές
. Μάλιστα και οι τρεις συνέβαλαν καταλυτικά στην ανώτερη εκπαίδευση των κατοίκων των εξαρχιών τους με την ίδρυση Κεντρικών Αστικών Σχολών όπως για παράδειγμα η Μονή Βαζελώνος στο Χαμψίκιοϊ και η Μονή Περιστερεώτα την Κεντρική Σχολή Γαλίαινας

ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Οι περισσότεροι Ματσουκάνοι ήταν κτηνοτρόφοι και γεωργοί. Η μετανάστευση αφορούσε κυρίως τη Ρωσία και την Κωνσταντινούπολη, και πολλοί από αυτούς που μετανάστευσαν το έκαναν για να αποφύγουν να κληθούν στο στρατό. Οι γυναίκες ήταν πολύ δραστήριες στην κτηνοτροφία και γενικά δούλευαν, κυρίως διατηρώντας τις ορεινές πεδιάδες σε καλή κατάσταση.
Οι κάτοικοι της  Ματσούκας  εργάζονταν ως αγρότες, ,κτίστες στην Τραπεζούντα και τη Ρωσία, έβγαζαν κέρδη και έφτιαχναν καπιτονέ στην Κωνσταντινούπολη  (Καπιτονέ είναι ένα είδος υφάσματος ή μία τεχνική ραψίματος όπου οι ραφές και τα γαζιά σχηματίζουν διάφορα σχέδια και πτυχώσεις ή εξογκώματα.

ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΜΑΤΣΟΥΚΑ
-Κάστρο Χορτόκοπ, Καστανίκα, Γκιζενένικα, Χορτοκόπιο
Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, το κάστρο όπου βρισκόταν η στρατιωτική μονάδα με το όνομα «Ala Prima Iovia Felix» στη Notitia Dignitatum ονομαζόταν Γκιζενένικα και τελευταίο Χορτοκόπιο μετά την Καστάνικα [64] , και το ομώνυμο χωριό άλλαξε σε Ortaköy Το κάστρο, το οποίο χτίστηκε 675 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας σε σημείο με θέα στην κοιλάδα Değirmendere και 360 μέτρα πάνω από το κέντρο της περιοχής Maçka, έχει κυκλική κάτοψη πλάτους 70 μέτρων και πιστεύεται ότι χτίστηκε για την προστασία του δρόμου Satala. μπορεί να επιτευχθεί μέσω τουπεράσματος Zigana κατά τη ρωμαϊκή περίοδο
– Και βεβαίως τα 3 μεγάλα μοναστήρια    Σουμελά ,Περιστερεώτα  και Βαζελώνας. Που η ζωή τους ξεκινά από τον 3ο αιώνα  π.Χ.

ΔΙΩΞΕΙΣ
Απο τις 3800 Ελληνορθόδοξους που ζούσαν στην Ματσούκα πριν από το 1914 μόνο 17.000 κατάφεραν να διαφύγουν στην Ελλάδα μετά την ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών (1923). Οι υπόλοιποι είτε σφαγιάστηκαν από τουρκικές συμμορίες, πέθαναν σε πορείες θανάτου ή κατέφυγαν στη γειτονική Ρωσία

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.