Home   >   MAGAZINO   >   ΙΣΤΟΡΙΑ   >   Λέξεις και φράσεις της ποντιακής διαλέκτου με ρίζες από την αρχαιοελληνική διάλεκτο: Μέντσον, Ους, Ψύχωσιν, Νοή, Συνορθιάζει, Στέντερον φωνήν

Λέξεις και φράσεις της ποντιακής διαλέκτου με ρίζες από την αρχαιοελληνική διάλεκτο: Μέντσον, Ους, Ψύχωσιν, Νοή, Συνορθιάζει, Στέντερον φωνήν

By on 08/04/2021
Δέσποινα Μιχαηλίδου-Καπλανογλου
Η επιλογή των λέξεων της Ποντιακής διαλέκτου που εμφανίζονται στον τίτλο της σημερινής δημοσίευσης αντλήθηκαν από ΄΄Ποντιακούς στίχους. ΄΄
’
Στις μέρες μας το θέμα της φύλαξης των ελληνικών συνόρων έχει έλθει και πάλι στην επικαιρότητα. Την Βυζαντινή εποχή η φύλαξη των συνόρων ήταν υποχρέωση και καθήκον των ‘’ΑΚΡΙΤΩΝ .‘’
Οι Ακρίτες έγιναν ξακουστοί, πολεμώντας εναντίον των Αράβων (Αγαρηνών )για την προστασία των συνόρων.
Όταν δεν πολεμούσαν, γυμνάζονταν και βοηθούσαν στην οχύρωση των ακριτικών πόλεων. Επίσης φρουρούσαν τα περάσματα των συνόρων και εμπόδιζαν τους εχθρούς να λεηλατούν αυτές τις περιοχές.
ΠΟΝΤΙΑΚΑ
Τραντέλλενων τα ψ̌ήα
Τραντέλλενων τα ψ̌ήα Σύννεφον ’κι σ̌κεπάζει
Σ’ ουρανού τα θρονία Άγγελος συνορθι͜άζει
Τραντέλλενα μ’ κι Ακρίτα Ποίσον νοήν και ισ̌μάρ’
’Χπάραξον τ’ Αγαρενούς Άι! Εσύ το παλληκάρ’
Έβγαλ’ στέντερον φωνήν Και δρακόντα λαλίαν
Ψύχωσην δος τ’ Έλλενους Ους τη Μακεδονίαν.
Μέντσον τουσ̌μάνους και φιλτς Η Ελλάδα ’κ’ έν’ αμπέλ’
Έχͮ’ παλληκάρι͜α με ψ̌ην Ουλ’ ας παίρ’νε ατό χαπέρ’.
ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Των γενναίων Ελλήνων οι ψυχές
Των γενναίων Ελλήνων οι ψυχές σύννεφο δεν σκεπάζει.
Στου ουρανού τους θρόνους Άγγελος τακτοποιεί
Γενναίε Έλληνα μου και Ακρίτα κάνε νεύμα,
τρόμαξε τους Αγαρινούς (κακούργους). Εσύ το παλικάρι
βγάλε στεντόρεια φωνή. Και δράκοντα φωνή,
εμψύχωσε τους Έλληνες μέχρι την Μακεδονία,
ειδοποίησε εχθρούς και φίλους η Ελλάδα δεν είναι αμπέλι.
Έχει παλληκάρια με ψυχή ,όλοι ας το πάρουν αυτό είδηση (να το καταλάβουν).
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ
Μέντσον ,Ους ,Ψύχωσιν , Νοή , Συνορθιάζει , .Στέντερον φωνήν.
1. Μέντσον
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Μενώ-μενούν – μενυω ,μνῶμαι
Ετυμολογία : μνεία < αρχαία ελληνική μνεία < μνάομαι / μνῶμαι
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Ειδοποιώ, μνημονεύω
Συγγενικές λέξεις : Μνημείο . μνηστεύω ,
****************************************
2. Ους
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Έως
Ετυμολογία : έως < αρχαία ελληνική ἕως
Πρόθεση έως και ως
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Μέχρι
Συνώνυμα μέχρι , ίσαμε.
*****************************************************************
3.Ψύχωσιν
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Ψυχή
Ετυμολογία : ψυχή < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική ψυχή
Αντιδάνειο : ψύχωση < λόγιο ενδογενές δάνειο: < γαλλική psychose
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Εμψύχωση
Συγγενικές λέξεις : Ψυχωσικός ψυχωτικός ψυχώνω ψυχάκι ψυχάρα
***************************************************
4. Νοή
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Νεύω
Ετυμολογία : νεύμα < αρχαία ελληνική Νεῦμα < νεύω
νεύω < αρχαία ελληνική νεύω
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Νεύμα , κλίνω το κεφάλι
Συγγενικές λέξεις :γνέψιμο νόημα γνέφω ,συγκατανεύω ,νευστάζω→νυστάζω
Αντώνυμα αναεύω
.**************************************************
5. Συνορθιάζει – συνορθιάζω
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Συνορθώ= συν +ορθός
Ετυμολογία : σύν < από τον αρχαιότερο τύπο ξύν με τον οποίο συνυπήρξε επί πολύ,
όρθιος < αρχαία ελληνική ὄρθιος ,συγγενής η λέξη
ορθός < αρχαία ελληνική ὀρθός < ϝορθϝός < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *worHdʰ- < *h₃er- (σηκώνω) +‎ *dʰeh₁- (τοποθετώ)
φωνήν.
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Στήνω κάτι όρθιο ,τακτοποιώ
Συγγενικές λέξεις : Ορθογώνιος ,ορθολογισμός ορθάνοιχτος
**************************************************
6.Στέντερον φωνήν
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Στέντωρ + φωνή
Ετυμολογία : Στέντωρ < στένω (βρυχώμαι, κραυγάζω, αλλά και θρηνώ, στενάζω)
Στέντωρ, Αχαιός ήρωας του Τρωικού Πολέμου, ο οποίος είχε ευεργετηθεί από τη θεά `Ηρα με το χάρισμα να έχει πολύ δυνατή φωνή, που ισοδυναμούσε με φωνή 50 ανδρών.
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Βροντερή φωνή
Συγγενικές λέξεις : στένω στεντόρειος,α,ον στενάζω.

Σχολιάστε αυτό το άρθρο!

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

%d bloggers like this: