Τον Οκτώβριο 2010 ο τότε Υφυπουργός Ενέργειας Μανιάτης ανακοίνωσε στη Βουλή πως η χρεοκοπημένη Ελλάδα θα αντικαταστήσει το σύνολο των λιγνιτικών μονάδων με μονάδες φυσικού αερίου. Την πολιτική αυτή ακολούθησαν όλες οι μετέπειτα κυβερνήσεις μέχρι το Σεπτέμβριο 2019, όταν ο νυν Πρωθυπουργός ανακοίνωσε την πλήρη απολιγνιτοποίηση της ηλεκτροπαραγωγής τυπικά για το 2028, στην πράξη για το 2023 κι η ΔΕΗ ήθελε να φέρει την ημερομηνία στον Αύγουστο 2021!
Με την πολιτική αυτή οι κυβερνήσεις στα λόγια υπόσχονταν ΑΠΕ και στην πράξη εξάρτησαν την ηλεκτροπαραγωγή απ’ το 100% εισαγόμενο φυσικό αέριο, αφού η τυχαία παραγωγή των ΑΠΕ απαιτεί συνεχή υποστήριξη από κάτι άλλο. Απ’ το καλοκαίρι του 2021 όμως η τιμή του φυσικού αερίου τράβηξε την ανηφόρα και μαζί μ’ αυτήν κι ο πληθωρισμός, που έφθασε το Φεβρουάριο στο 7,2%, επίπεδο που δεν είχαμε δει ξανά στον παρόντα αιώνα. Απ’ τον Οκτώβριο η κυβέρνηση ξεκίνησε να «επιδοτεί» τους λογαριασμούς ρεύματος και αερίου, κυριολεκτικά πετώντας δισεκατομμύρια των φορολογουμένων σ’ ένα πηγάδι δίχως πάτο, αφού σε τίποτα δεν αντιμετωπίζει τις αιτίες της κρίσης.
Κι έπειτα ήρθε η εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία, οι οικονομικές κυρώσεις των Δυτικών και, σε απάντηση στις κυρώσεις, η απαίτηση των Ρώσων να πληρώνονται για το φυσικό αέριο σε ρούβλια. Η άρνηση της Δύσης να πληρώσει σε ρούβλια έφερε στην ΕΕ τον πανικό για το τι θα συμβεί σε περίπτωση διακοπής της ροής του Ρωσικού αερίου, καθώς, παρά τους λεονταρισμούς, δεν υπάρχει εναλλακτική πηγή προμήθειας: το 2021 η Ευρώπη εισήγαγε 155 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα Ρωσικού αερίου κι ο Υπουργός Ενέργειας του Κατάρ, μεγάλου εξαγωγέα υγροποιημένου φυσικού αερίου δήλωσε ξεκάθαρα πως δεν υπάρχει δυνατότητα κάλυψης τέτοιας ποσότητας σε σύντομο διάστημα. Οι ΗΠΑ είπαν πως μπορούν να δώσουν περίπου 15 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα υγροποιημένου αερίου, ποσότητα ικανή να αντικαταστήσει το Ρωσικό υγροποιημένο αέριο, αλλά όχι και το αέριο των αγωγών.
Η έκτακτη κατάσταση που διαμορφώθηκε απαιτεί τολμηρές λύσεις, πέρα από ιδεοληψίες. Έχουμε κρίση εφοδιασμού φυσικού αερίου κι όχι πετρελαϊκή, όπως το 1973, 1979, 2008. Σε περίπτωση διακοπής της ροής του Ρωσικού αερίου κινδυνεύει η ηλεκτροπαραγωγή κι οι διακοπές ρεύματος, για τις οποίες έσπευσε να μας προϊδεάσει κυβερνητικό φερέφωνο, δεν μπορούν ν’ αποτελούν επιλογή. Το μέγα πρόβλημα πολιτικής είναι πως η κυβέρνηση «έβαλε όλα τα’ αυγά σ’ ένα καλάθι», αυτό του φυσικού αερίου, καθώς οι ΑΠΕ έχουν διεθνώς αποδείξει στην πράξη την πλήρη αδυναμία τους να εγγυηθούν ασφάλεια ηλεκτροδότησης. Έχω δημοσιεύσει αρκετά άρθρα για τη μη αξιοπιστία των αιολικών.
Οι εξωφρενικοί λογαριασμοί, που καταφθάνουν στο σύνολο των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων οφείλονται αποκλειστικά στην πολιτική της δήθεν «Πράσινης ανάπτυξης» και το σχεδιασμό της αγοράς ηλεκτρισμού σε επίπεδο ΕΕ. Τρία διαφορετικά χρηματιστήρια εμπλέκονται στη διαμόρφωση των τιμών κι εγγυώνται πως οι τιμές μόνο την ανηφόρα θα τραβούν: το Χρηματιστήριο διαπραγμάτευσης της τιμής του φυσικού αερίου, το Χρηματιστήριο διαπραγμάτευσης της τιμής του δικαιώματος εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου και το Χρηματιστήριο διαπραγμάτευσης της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας.
Η παρέμβαση στην τιμή του φυσικού αερίου δεν είναι απλή υπόθεση, καθώς εμπλέκονται χώρες και συμφέροντα από όλες τις ηπείρους. Η παρέμβαση στην τιμή του δικαιώματος εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου είναι πολύ πιο απλή, καθώς είναι ακριβώς η ΕΕ που, με προηγούμενες παρεμβάσεις της, απέσυρε απ’ την αγορά ποσότητες δικαιωμάτων κι οδήγησε την τιμή λίγο κάτω απ’ τα 100€/τόνο, για αέρα κοπανιστό. Τώρα θα μπορούσε προσωρινά να κάνει μια αντίστροφη κίνηση και να επαναφέρει έστω κάποιες απ’ τις ποσότητες που τεχνητά απέσυρε, για ν’ ανακουφίσει τους καταναλωτές.
Η παρέμβαση στην τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας είναι ακόμα πιο απλή, θα πρέπει άμεσα να αρθούν στρεβλώσεις, που λειτουργούν ως ελατήρια εκτόξευσης της τιμής:
- θα πρέπει να καταργηθεί άμεσα η ρήτρα αναπροσαρμογής, που μπήκε στους λογαριασμούς ηλεκτρισμού και μετέτρεψε πρωτοφανώς και αδιαφανώς την ηλεκτρική ενέργεια στο μοναδικό προϊόν που πρώτα το καταναλώνεις κι έπειτα πληροφορείσαι την τιμή!
- Δεν υπάρχει λόγος η μέση τιμή ημέρας να προσδιορίζεται απ’ την πιο ακριβή μονάδα που μπαίνει στο σύστημα, καθώς η μονάδα αυτή θα είναι πάντα μονάδα αερίου και στις τρέχουσες τιμές θα εκτοξεύει τη μέση τιμή, στην οποία αγοράζουν όλοι οι πάροχοι. Όπως μάλιστα δείχνουν τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης , για το σύνολο του 2023 δεν προβλέπεται επιστροφή των τιμών στα προ πανδημίας επίπεδα.
- Δεν υπάρχει λόγος να προτάσσεται η ένταξη των ΑΠΕ στο σύστημα, καθώς πλέον είναι ώριμη τεχνολογία και δεν έχει ανάγκη περαιτέρω ενίσχυσης. Επιπλέον η μεταβαλλόμενη λειτουργία των αιολικών προκαλεί προβλήματα ευστάθειας του δικτύου και θα πρέπει να επιβαρυνθεί με το κόστος σταθεροποίησης, αντί αυτό να μεταφέρεται στους καταναλωτές.
- Δεν υπάρχει λόγος για εικονικές αγοραπωλησίες ενέργειας («αέρας»), αλλά θα πρέπει να υπάρχουν μόνο συναλλαγές για αγοραπωλησίες πραγματικών ποσοτήτων, με φυσική παράδοση.
- Θα πρέπει άμεσα να μειωθεί η ποσότητα ηλεκτρισμού που διαπραγματεύεται στο χρηματιστήριο, δημιουργώντας αφενός ξεχωριστή αγορά «φορτίου βάσης» (αφορά μονάδες σταθερής κι όχι αυξομειούμενης λειτουργίας), όπως συμβαίνει παντού, αλλά όχι στην Ελλάδα, κι αφετέρου αγορά διμερών συμβολαίων παραγωγών με μεγάλους καταναλωτές, όπως συμβαίνει παντού, αλλά όχι στην Ελλάδα.
Δεν είναι στραβός ο γιαλός της ενεργειακής πολιτικής: η χώρα αρμενίζει στραβά επί χρόνια! Η εκτόξευση της τιμής του ηλιέλαιου και οι ελλείψεις σε μαλακό σιτάρι και ζωοτροφές δείχνουν το μέγα έγκλημα της χωροθέτησης φωτοβολταϊκών σε χωράφια και βοσκοτόπια για ψηφοθηρικούς λόγους, αντί για τις στέγες. Κι αντί οι κυβερνήσεις να φροντίσουν ν’ αντικαταστήσουν κατά προτεραιότητα με ΑΠΕ το πετρέλαιο, που ηλεκτροδοτεί επί χρόνια πανάκριβα τα Μη Διασυνδεμένα Νησιά, βελτιώνοντας τις συνθήκες διαβίωσης των νησιωτών και εξοικονομώντας συνάλλαγμα, φρόντισαν να αντικαταστήσουν τον εγχώριο λιγνίτη, τον για 60 χρόνια δικό μας μαύρο χρυσό, με εισαγόμενο φυσικό αέριο. Αυξάνοντας την ενεργειακή εξάρτηση, αλλά και την εκροή συναλλάγματος.
Στις έκτακτες συνθήκες που διαμορφώθηκαν, η απεξάρτηση απ’ το Ρωσικό αέριο απαιτεί να προωθηθεί άμεσα η εξόρυξη δικών μας υδρογονανθράκων στο Ιόνιο και την Κρήτη. Μέχρι να συμβεί αυτό, απαιτείται η άμεση επαναλειτουργία των λιγνιτωρυχείων που έκλεισε η παρούσα κυβέρνηση, αλλά και των λιγνιτικών μονάδων που έκλεισαν πρόσφατα, (τουλάχιστον Μεγαλόπολη 3, Καρδιά 3 & 4, Αμύνταιο 1 & 2). Οι μονάδες αυτές δεν είναι τυχαίας λειτουργίας, όπως οι ΑΠΕ, και μπορούν άμεσα να δώσουν 1520MW αξιόπιστης και εγχώριας ισχύος στο σύστημα, μειώνοντας αντίστοιχα και άμεσα την κατανάλωση Ρωσικού αερίου. Και να δώσουν και ανάσα στις λιγνιτικές περιοχές, που ματώνουν καθημερινά από αυξημένη ανεργία και μετανάστευση των νέων. Ας μην ανησυχεί κανείς για τις εκπομπές CO2: η Γερμανία καίει σταθερά πάνω από 40 φορές περισσότερο κάρβουνο απ’ την Ελλάδα.
Αν μάλιστα η κυβέρνηση προωθήσει άμεσα ένα γενναίο πρόγραμμα τοποθέτησης φωτοβολταϊκών στις στέγες, στο τέλος του 2022 θα μπορούσαμε να έχουμε μειωμένη συμμετοχή του φυσικού αερίου στο μείγμα ηλεκτροδότησης και να ανησυχούμε λιγότερο για το πώς θα ζεσταθούν το χειμώνα όσοι χρησιμοποιούν φυσικό αέριο. Δυστυχώς όμως, αντί για φωτοβολταϊκά στις στέγες η κυβέρνηση συζητά να καίει πετρέλαιο αντί για φυσικό αέριο, ακόμα και πυρηνικό στη Βουλγαρία. Πρώτα λοιπόν φυσικό αέριο αντί για ΑΠΕ και τώρα πετρέλαιο και πυρηνικά αντί για ΑΠΕ. Κι η χώρα μονίμως έρμαιο των συμφερόντων λίγων.
Χρήστος Ι. Κολοβός
Δρ Μηχανικός Μεταλλείων – Μεταλλουργός Μηχανικός ΕΜΠ.
τ. Διευθυντής Κλάδου Μεταλλευτικών Μελετών & Έργων ΔΕΗ ΑΕ/Λιγνιτικό Κέντρο Δυτικής Μακεδονίας.