Εκδήλωση-αφιέρωμα στην Νεομάρτυρα Αγία Χρυσή:
‘’Οι προπαππούδες μας στο Βελβεντό (1800 μ.Χ. και εξής) αναζητούσαν πρότυπα:
Ένα από αυτά ήταν και η Νεομάρτυς Αγία Χρυσή η εκ Μογλενών Έδεσσας’’.
του παπαδάσκαλου Κωνσταντίνου Ι. Κώστα
‘’Οι προπαππούδες μας και οι προγιαγιάδες μας στο Βελβεντό, 1800 μ.Χ. και εξής, περίοδος της Τουρκοκρατίας στη Μακεδονία, αναζητούσαν πρότυπα: Ένα από αυτά ήταν και η Νεομάρτυς Αγία Χρυσή, καταγόμενη από τα Μογλενά (Αλμωπία), που μαρτύρησε για τον Ιησού Χριστό στα Μογλενά (επαρχία της Έδεσσας) στις 13 Οκτωβρίου του 1795 μ.Χ., μεληδόν κατακοπείσα. Η τοιχογραφία της στον ιστορικό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Βελβεντού, 12 μόλις χρόνια μετά το θάνατό της, μαρτυρεί αυτήν την αναζήτηση’’.
Με τα λόγια αυτά ο π. Κ.Ι.Κ. ξεκίνησε τη λιτή εκδήλωση-αφιέρωμα στη Νεομάρτυρα Αγία Χρυσή την εκ Μογλενών (13-10-2019, μνήμη της Αγίας) στο αρχονταρίκι της Ενορίας Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω Βελβεντού, αμέσως μετά τη Θεία Λειτουργία.
Η εκδήλωση περιελάμβανε: α. Ανάγνωση του Συναξαρίου της Αγίας. β. Ανάγνωση δημοσιευμένου κειμένου του π. Κ. γ. Μουσική απόδοση τροπαρίων της Αγίας από το χορό των ψαλτών του Ιερού Ναού, Γιάννη Τζινίκο, Γιώργο Καραγιάννη, Γιάννη Παπαγόρα, Δήμητρα Κίτση-Βαλωμά, Τάκη Στεφανόπουλο, Βασίλη Καρανώτα.
α. ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ.
Από την Ακολουθία της Αγίας Νεομάρτυρος Χρυσής (Μητροπολίτου Εδέσσης Ιωήλ) μαθαίνουμε για το μαρτύριό της, πως την 18χρονη Χρυσή οι Τούρκοι βασανιστές ‘’επί τρεις μήνες την ράβδιζαν κάθε μέρα. Έπειτα της έβγαζαν από το δέρμα της λωρίδες, τις οποίες έβαζαν μπροστά της για να τις βλέπει και να δειλιάσει. Κοκκίνησε το χώμα από το αίμα, που έτρεχε σαν ποτάμι από τις πληγές της.
Μετά πήραν μια μεγάλη περόνη, δηλ. μια σούβλα και αφού την πύρωσαν, διαπερώσι ταύτην, πέρα και πέρα από τα αυτία της Μάρτυρος, ώστε οπού ο καπνός εξήρχετο από την μύτην, και το στόμα της. Όλα αυτά τα υπέμεινε η αγία του Θεού μάρτυς, επειδή έπαιρνε δύναμη από το Σταυρό του Χριστού και από τον εγκάρδιο έρωτα, που έτρεφε για το πρόσωπό Του. Οι μάρτυρες άθλησαν με διάθεση χαρούμενη, τον γαρ των αγγέλλων Δεσπότην είχαν εν ταις αυτών οικούντα ψυχαίς.
Οι θηριώδεις εκείνοι δήμιοί της, που ήταν πιο ωμοί και από τα άλογα ζώα, όταν είδαν πως μετά από τόσα βασανιστήρια η Χρυσή παρέμενε αμετάπειστη στα φρονήματά της και ζωντανή στο σώμα της, την κρέμασαν σε μια αγριαπιδιά και αφού όρμησαν όλοι μαζί με τα μαχαίρια τους, της έκοψαν όλα τα μέλη κι έτσι παρέδωσε το πνεύμα της στο Θεό κατέκοψαν μεληδόν όλον το ιερόν σώμα της παρθένου’’ (Ακολουθία Αγίας Νεομάρτυρος Χρυσής, σ. 22-23). Ήταν 13 Οκτωβρίου του 1795 μ.Χ.
Διονύσιος Ψαριανός, Μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης έγραψε το 1965: ‘’Πολλές φορές οι άνθρωποι είναι φοβερώτεροι κι αγριώτεροι από τα θηρία. Εκείνα πέφτουν και ξεσχίζουν τα θύματά τους, ελαυνόμενα από το ένστικτο της πείνας ή για να υπερασπίσουν τη ζωή τους, όταν καταλάβουν πως κινδυνεύουν. Οι άνθρωποι πέφτουν και ξεσχίζουν ο ένας τον άλλον, ελαυνόμενοι από τα πάθη τους. Και τόσο πιο επικίνδυνοι, πιο σκληροί και πιο εφευρετικοί σε βασανιστήρια είναι οι άνθρωποι, όσο περισσότερο, παρά τα θηρία, μπορούν και να σκεφθούν και να κατασκευάσουν και να χρησιμοποιήσουν με τα χέρια τους βασανιστήρια όργανα. Ο νους και τα χέρια, που τάδωκε ο Θεός δημιουργικές δυνάμεις και όργανα στον άνθρωπο, γίνονται όπλα καταστρεπτικά και ανθρωποκτόνα’’. (‘’Μικρός Συναξαριστής, 13 Οκτ.’’, Επισκόπου Διονυσίου Λ. Ψαριανού, Μητροπολίτου Σερβίων και Κοζάνης, Κοζάνη 1965)
β. ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ του π. Κωνσταντίνου Ι. Κ.
Η ΑΓΙΑ ΝΕΟΜΑΡΤΥΣ ΧΡΥΣΗ ΣΤΟ ΒΕΛΒΕΝΤΟ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ: Η αναζήτηση, η συνάντηση, η αποδοχή.
Η Νεομάρτυς Χρυσή μαρτύρησε στις 13 Οκτωβρίου του 1795. Δώδεκα (12) μόλις χρόνια μετά (το 1807) συναντάμε την εικόνα της Αγίας Χρυσής να κοσμεί τον νεόχτιστο στα χρόνια εκείνα της Τουρκοκρατίας, Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου Βελβεντού (1804 – 1807). Η εικόνα ως τοιχογραφία διασώζεται στο Γυναικωνίτη του Ναού.
Η Αγία Νεομάρτυς Χρυσή στο Βελβεντό (ως εικόνα-τοιχογραφία στην Κοίμηση της Θεοτόκου) μαρτυρεί αφ’ ενός την ταχεία και ευρεία διάδοση των Νεομαρτύρων (στην περίπτωση της Χρυσής στο χώρο της Μακεδονίας), που οφείλεται όμως και στην αναζήτηση οράματος και προτύπων και στηριγμάτων πίστης, θάρρους και ελπίδας από τους υπόδουλους πληθυσμούς (σε χρόνια όπου ‘’όλα τάσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά’’), πρώτα για να αντέξουν στο σκοτάδι, για να διασώσουν την ταυτότητά τους, προετοιμαζόμενοι παράλληλα και για το ‘’ποθούμενο’’, λέξη που περιείχε απελευθερωτικό περιεχόμενο, λέξη με την οποία ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός ενίσχυε με επίγνωση το φρόνημα των υποδούλων.
Η αναζήτηση λοιπόν προτύπων και οράματος (ως πρωτογενής αιτία) μέσα στην Τουρκοκρατία, και στηριγμάτων από τον υπόδουλο λαό, έκανε εφικτή τη διάδοση των Νεομαρτύρων, που (τα πρόσωπά τους και η εθελούσια αγνή θυσία τους για το Χριστό) προκαλούσαν το θαυμασμό στους πληθυσμούς, έφερναν την αποδοχή τους από το λαό, που τον στήριζαν, τον ενθάρρυναν, του δημιουργούσαν κοινωνία σχέσεων των προσώπων πέρα από τα γεωγραφικά όρια των κοινοτήτων και τον προετοίμαζαν για τη μεγάλη Επανάσταση των Ελλήνων ‘’για του Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδος την ελευθερία’’.
Οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας στο Βελβεντό είχαν όραμα αυτής της τάξεως και αναζητούσαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας πρότυπα και στηρίγματα.
Τα στηρίγματα και τα πρότυπα τα συνάντησαν στους Νεομάρτυρες (στα ειρηνικά πρόσωπά τους και στην για τον Ιησού Χριστό άθλησή τους) μεταξύ των οποίων και η 18χρονη από την επαρχία Μογλενών Αγία Χρυσή, που από τους πρώτους σχεδόν οι παππούδες μας την φιλοξένησαν στο Ναό μας στο Βελβεντό.
Μακάρι τέτοιες αναζητήσεις, διαρκείς, ειλικρινείς και απροκατάληπτες πάντα, να διαπιστώνονται και σε μας τους σημερινούς και στις γενιές που έρχονται.
Με την ελπίδα ότι, διά των προσώπων των αγίων Νεομαρτύρων, θα επιτύχουμε εν τέλει, και την προσωπική και διαπροσωπική συνάντησή μας (διαμορφώνοντας θεανθρώπινη κοινωνία) στον (και υπό τον) ‘’Ήλιον της δικαιοσύνης’’ και μέσα στη δροσιά του Παναγίου Πνεύματος το Οποίο ‘’εις ενότητα πάντας εκάλεσε’’.
Οι Νεομάρτυρες, μας καλούν όλους τους ανθρώπους όπου γης να ξεπεράσουμε την έχθρα και τη διαίρεσή μας και να ξανασυναντηθούμε στην ανθρωπότητα του Χριστού. Να ενωθούμε μαζί Του, σε μια οικογένεια, αφού Εκείνος μας δέχτηκε πρώτα όλους με τη σάρκωσή Του.
Τον Ιερό Ναό Αγίου Διονυσίου Βελβεντού (1960-1963) κοσμούν και οι τοιχογραφίες 4 Νεομαρτύρων: Κυράννης της Οσσαίας (28 Φεβρ. 1751), Ακυλίνης της Ζαγκλιβερινής (27 Σεπτ. 1764), Χρυσής εκ Μογλενών (13 Οκτ. 1795) και Γεωργίου από το Τσούρχλι Γρεβενών που μαρτύρησε στα Γιάννενα στις 17 Ιαν. 1838.
- Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΡΟΠΑΡΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΨΑΛΤΙΚΟ ΧΟΡΟ.
Απόστιχο Μικρού Εσπερινού. Ήχος β’. Οίκος του Εφραθά.
Σκεύος χρυσοειδές, του Παρακλήτου ώφθης, Χρυσή μεγαλομάρτυς, φυλάξασα ανδρείως, Χριστόν τον θείον μάργαρον.
Τροπάριο Κανόνα. Ωδή α’. Ήχος πλ. δ’. Αρματηλάτην Φαραώ.
Μεγαλυνέσθω της Χρυσής το βλάστημα, το χρυσοφόρητον, η σεμνή Παρθένος, των μαρτύρων στόλισμα, Χρυσή η χαριτόβρυτος, Αλμωπίας ο κόσμος, και αθληφόρων προπύργιον, εγκωμίοις ύμνοις και άσμασιν.
Μεγαλυνάριον. Ήχος πλ. δ’.
Χαίροις των παρθένων η καλλονή, των Νεομαρτύρων, εγκαλλώπισμα ιερόν, χαίροις Αλμωπίας το καύχημα το μέγα, Χρυσή του Παρακλήτου, ναός ο χρύσεος.
Απολυτίκιον. Ήχος πλ.α’. Τον συνάναρχον Λόγον.
Αλμωπίας απάσης το εγκαλλώπισμα, και της ιδίας σου κώμης, μάρτυς Χρυσή θησαυρός, ανεδείχθης επ’ εσχάτων τη αθλήσει σου, συ γαρ αικίας τας πικράς, και την τμήσιν των μελών, υπέμεινας θεοφρόνως. Και νυν πρεσβεύεις απαύστως, ελεηθήναι τας ψυχάς ημών.
(Τα παραπάνω τροπάρια είναι ποιήματα του υμνογράφου Ιωήλ, Μητροπολίτου Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας).
π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας
παπαδάσκαλος
15-10-2019