«Γκαγκζία – Βατομουριά -βατσινιά – βάτος – βάτα – Ρούβος ο θαμνώδης – Rubus fruticosus» της Μάρθας Στ. Καπλάνογλου

ΦΥΤΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΓΡΟΥΣ & ΤΙΣ ΠΑΛΙΕΣ ΑΥΛΕΣ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Οι βάτοι είναι θαμνοειδή φυτά, με χαρακτηριστικούς καρπούς, που, κοινώς, ονομάζονται βατόμουρα,αλλά στην Κοζάνη, από παλιά, τα ονόμαζαν Γκαγκζιές.
Συνήθως, απαντάται αυτοφυής και σε άγρια κατάσταση. Η γκαγκζιά, στην Κοζανίτικη ντοπιολαλιά, έχει διάφορες έννοιες
1. Γκαγκζιά, το άγριο φυτό της βατομουριάς ή της αλλιώς λεγόμενης βατσινιάς.
2. Γκαγκζιά αποκαλούν κάθε άγριο θάμνο που έχει πολλά αγκάθια και ειδικότερα όταν βρίσκεται στις ρεματιές ,στα βουνά ή στα σύνορα των αγρών.
3. Γκαγκζιά,εκ μεταφοράς, είναι ο άνθρωπος που δεν μπορείς να τον ξεφορτωθείς από πάνω σου.
4. Γκαγκζιά, όμως,αποκαλούν και ένα ακόμη φυτό ,ένα είδος κράταιγου Crataegus monogyna [κοινώς μουμουζελιά, τσαπουρνιά, τρικκοκιά, μεμετζιλιά ) .Ο κράταιγος,στους Ελληνιστικούς χρόνους,μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου λεγόταν ”Γκαβτζία ”
5.Γκαγκζιές (πληθυντικός )έτσι λεγόταν όλοι οι άγριοι βάτοι που είχαν αγκάθια
Σήμερα, θα αναφερθούμε μόνον στην βατομουριά επιστ. Ονομασία, Ρούβος ο θαμνώδης ή Rubus fruticosus, το φυτό δηλαδή που οι περισσότεροι αποκαλούσαν στην Κοζάνη ” γκαγκζία”
ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ
Οι βάτοι είναι θαμνοειδή φυτά, με χαρακτηριστικούς καρπούς, που, κοινώς, ονομάζονται βατόμουρα.
Είναι φυτό της οικογένειας Ροδίδες (Rosaceae) είδος Rubus fruticosus.
Κοινά ονόματα στην υπόλοιπη Ελλάδα:
Βατσινιά, βάτος βάτα ,βατσινόμουρα ή βάτσινα
Ονόματα στο εξωτερικό : Blackberry,Bramble, Brombeere, Blackberry ‘Loch Tay’, Shrubby Blackberry, Wild Blackberry Complex, gout berry, björnbär (Σουηδικά), ronces (Γαλλικά), Brombeere (Γερμανικά), zarza (Ισπανικά), brómber (Ισλανδικά).

Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Ροδώδη (Rosales) Οικογένεια: Ροδοειδή (Rosaceae) Γένος: Βάτος (Rubus)L. Τυπικό είδος Βάτος η θαμνώδης (Rubus fruticosus) Είδη – Συνώνυμα Batidaea (Dumort.) Greene Comarobatia Greene

ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΙΡΙΣΤΙΚΑ
–Φυτό
Η βατομουριά είναι θάμνος. μπορεί να φτάσει τα 3 μέτρα ύψος. — Κλαδιά Έχει αγκαθωτά κλαδιά και απαντά, αυτοφυές στη χώρα μας. Έχει όρθια καμπύλα κλαδιά που μπορούν εύκολα να παράγουν ρίζες όταν αγγίζουν το έδαφος. Τα στελέχη είναι τραχιά, γωνιακά, με τραχιά αγκάθια, που γίνονται ξυλώδη, καθώς γερνούν .Έχουν λεπτά και μακριά στελέχη (κληματίδες),
— Φύλλα
Φύλλα κυρτά προς τα κάτω ή όρθια και φύλλα ωοειδή, με πριονωτές παρυφές και ωραίο πράσινο χρώμα. Τα φύλλα είναι πράσινα, συνήθως με πέντε ή επτά λοβούς.
— Τα άνθη
Τα άνθη τους έχουν λευκό ή ρόδινο χρώμα και σχηματίζουν φόβες ή βοτρυοειδείς ταξιανθίες.
Το βατόμουρο ανθίζει από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο, με λευκά ή ροζ λουλούδια, που έχουν εκτεταμένα πέταλα, τα οποία είναι μακρύτερα από τα σέπαλα.
— Οι καρποί
Οι καρποί τους είναι μικρές δρύπες, που βγαίνουν ενωμένες πολλές μαζί, σχηματίζοντας τα γνωστά βατόμουρα. Στην αρχή είναι κόκκινοι, ενώ αργότερα, όταν ωριμάζουν, αποκτούν ένα λαμπερό μαύρο χρώμα.Τα φρούτα είναι λαμπερά,μπλε-μαύρου έως μαύρου κόκκινου χρώματος, όταν ωριμάσουν. Η γεύση είναι γλυκιά, αρωματική και λίγο πολύ στυπτική.
ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ
–Έδαφος
Οι βάτοι καλλιεργούνται σε βαθιά, δροσερά και καλά αποστραγγιζόμενα εδάφη Ευδοκιμεί σε όξινα και ασβεστολιθικά εδάφη , με εύρος pH 6,0 έως 6,5. Οι καλλιεργητές πρέπει να αποφεύγουν τη φύτευση όπου καλλιεργούνται ντομάτες, μελιτζάνες ή φράουλες, τα τελευταία τέσσερα έως πέντε χρόνια.
–Ηλιοφάνεια
Θέλει προσήλια ή ημισκιαζόμενα μέρη, αν και καρποφορεί λιγότερο καλά στη σκιά. Τα φυτά θα καρποφορήσουν επίσης, όταν καλλιεργούνται σε αρκετή σκιά ή σε τοίχο με βόρειο προσανατολισμό, αν και τα φρούτα θα ωριμάσουν αργότερα
— Κλίμα
Τα φυτά είναι ανθεκτικά στην ξηρασία.Αντέχουν σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, στους -18 ° C, τουλάχιστον
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
Τα βατόμουρα είναι πολύ ανθεκτικά στις υψηλές θερμοκρασίες και τον παγετό και, ως αποτέλεσμα, μπορούν να καλλιεργηθούν σχεδόν παντού.
–Αποστάσεις φύτευσης
Φυτεύονται σε απόσταση μεταξύ τους 3-5 μ. το ένα φυτό από το άλλο. Καλό είναι να υποστηρίζονται με πασσάλους ή πλέγματα
–Ποικιλίες
Καλλιεργείται για τους καρπούς του, ιδιαίτερα στην Αγγλία και τις Η.Π.Α., απ’ όπου εισήχθησαν οι ποικιλίες “Bedford Giant Blackberry”(εύρωστο και πολύ παραγωγικό φυτό), “Inermis” ( που δεν έχει αγκάθια και παράγει μαύρους, μεγάλους καρπούς), “John Innes”(όψιμη ποικιλία), “Merton Thornless”(πρώιμη και παραγωγική, με εύγευστους, αρωματικούς καρπούς)και τέλος “Thorn free”(που παράγει πολύ μεγάλους καρπούς με υπόξινη γεύση).
Ρούβος ο λογανόραγος (Rubus loganobaecus). Είναι υβρίδιο που έχει, πιθανώς, προκύψει από διασταύρωση των ειδών Ρούβος της άρκτου, κληματόφυλλος
(Rubus ursinus vitifolius) και
Ρύβος ο ιδαίος (Rubus idaeus) κοινώς Σμεουριά. Παράγει ωοειδείς, επιμήκεις καρπούς με κόκκινο χρώμα, που μοιάζουν με τα σμέουρα και έχουν υπόξινη γεύση. Είναι ημιανθεκτικό φυτό, που καλλιεργείται, σπάνια στις παραμεσόγειες χώρες.
–Κλάδεμα .
Το φθινόπωρο, μετά τη συλλογή των καρπών, πρέπει να κλαδεύονται τα αδύνατα κλαδιά, καθώς κι αυτά που καρποφόρησαν, ώστε να ευνοηθεί η ανάπτυξη των πιο εύρωστων κλαδιών.
Αναγεννιούνται, ελεύθερα, αφού κοπούν
— Πολλαπλασιασμός
Η πιο διαδομένη μέθοδος πολλαπλασιασμού του βάτου είναι με καταβολάδες. Προς το τέλος του καλοκαιριού θάβονται στο χώμα οι κορυφές των κλαδιών, και αφού ριζώσουν – ριζώνουν πολύ γρήγορα – κόβονται από το μητρικό φυτό την άνοιξη του επόμενου χρόνου. Μετά από ένα χρόνο το νέο φυτό θα καρποφορήσει.
— Συγκομιδή
Δεδομένου ότι,τα βατόμουρα δεν ωριμάζουν μετά τη συλλογή τους, πρέπει να συλλέγονται, όταν είναι ώριμα.
Η συλλογή εξαρτάται από το είδος του κλίματος στο οποίο αναπτύσσονται. Ο χρόνος ωρίμανσής τους ποικίλλει ανάλογα με την τοποθεσία τους στην Β. Ελλαδα , είναι αργά το καλοκαίρι μέχρι τον πρώτο παγετό του φθινοπώρου. Σε άλλες περιοχές η πρώτη σεζόν βατόμουρου είναι τον Ιούλιο και τον Αύγουστο.
Η συγκομιδή βατόμουρου πρέπει να γίνει με το χέρι. Τα μούρα πρέπει να μαζευτούν, όταν είναι ώριμα (όταν το χρώμα έχει αλλάξει από κόκκινο σε μαύρο).
Ο καρπός θα διαρκέσει περίπου μια ημέρα μετά τη συλλογή του, οπότε πρέπει, είτε να το ψύξετε είτε να το καταναλώσετε, το συντομότερο δυνατό. . Η εποχή συγκομιδής φυτών βατόμουρου διαρκεί συνήθως περίπου τρεις εβδομάδες, κατά τη διάρκεια της οποίας πρέπει να συλλέγονται 2 έως 3 φορές την εβδομάδα.
Ανάλογα με την ποικιλία, ένα μόνο φυτό μπορεί να παράγει μεταξύ 5 και 50 κιλών φρούτων.

ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΟΦΕΛΗ

Διατροφική αξία ανά 100 g (3,5 oz)
Ενέργεια 180 kJ (43 kcal)
Υδατάνθρακες 9,61 g
Ζάχαρη 4,88 γρ
* Φυτικές ίνες 5,3 γρ
Λίπος 0,49 γρ
Πρωτεΐνη 1,39 γρ

ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ Ποσότητα % DV †
* Βιταμίνη Α 214 IU
Θειαμίνη (Β 1 ) 2% 0,020 mg
Ριβοφλαβίνη (B 2 ) 2% 0,026 mg
Νιασίνη (Β 3 ) 4% ,664 mg
Βιταμίνη Β 6 2% 0,030 mg
Φολικό (B 9 ) 6% 25 μg
*Βιταμίνη C 25% 21,0 mg
Βιταμίνη Ε 8% 1,17 mg
* Βιταμίνη Κ 19% 19,8 μg

ΟΡΥΚΤΑ Ποσότητα % DV †
Ασβέστιο 3% 29 mg
Σίδερο 5% 0,62 mg
Μαγνήσιο 6% 20 mg
Φώσφορος 3% 22 mg
Κάλιο 3% 162 mg
Νάτριο 0% 1 mg
Ψευδάργυρος 6% 0,53 mg

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν :Η περιεκτικότητα σε βιταμίνη C ,K & A, ,οι φυτικές ίνες και τα αντιοξειδωτικά,που περιέχουν και έχουν επισημανθεί, με ένα αστεράκι,στον πίνακα που προηγήθηκε.
1. Βιταμίνη C
Τα βατόμουρα έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη C. Μία μερίδα 100 γραμμαρίων (g) περιέχει το 35% της συνιστώμενης ημερήσιας δόσης (RDA) ενός ατόμου, βιταμίνης C.
Η βιταμίνη C εμπλέκεται στη σύνθεση πρωτεϊνών και είναι απαραίτητη για τον οργανισμό να παράγει κολλαγόνο και ορισμένους νευροδιαβιβαστές. Αυτές οι διαδικασίες είναι ζωτικής σημασίας για πολλές σωματικές λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένης της επούλωσης πληγών.
2. Πηγή ινών
Η ίνα παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση των επιπέδων σακχάρου,στο αίμα και στην κατανάλωση σακχάρου.
Υπάρχουν δύο τύποι ινών στα τρόφιμα, διαλυτές και αδιάλυτες.
Οι διαλυτές ίνες διαλύονται στο νερό και συνδέεται με τη μείωση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα και τη βοήθεια ενός ατόμου να διατηρήσει ένα υγιές επίπεδο χοληστερόλης .
Οι αδιάλυτες ίνες δεν διαλύονται στο νερό,αλλά υποστηρίζουν την υγιή πέψη.
Τα βατόμουρα περιέχουν τόσο διαλυτούς, όσο και αδιάλυτους τύπους ινών.
3. Αντιοξειδωτικά
Τα βατόμουρα περιέχουν υψηλά επίπεδα αντιοξειδωτικών, όπως οι ανθοκυανίνες. Τα αντιοξειδωτικά βοηθούν τους ανθρώπους να καταπολεμήσουν τις αρνητικές επιπτώσεις των ελεύθερων ριζών στο σώμα. Οι ελεύθερες ρίζες μπορούν να βλάψουν τα κύτταρα και πιστεύεται, ότι εμπλέκονται, στενά, στη διαδικασία γήρανσης, καθώς και άλλες καταστάσεις υγείας, όπως ο καρκίνος και οι καρδιακές παθήσεις .
Το σώμα χρησιμοποιεί αντιοξειδωτικά για να μειώσει τη βλάβη που μπορούν να προκαλέσουν οι ελεύθερες ρίζες,γι’αυτό οι άνθρωποι πρέπει να τρώνε τρόφιμα που περιέχουν αντιοξειδωτικά, και υποστηρίζουν αυτή τη διαδικασία, . Η βιταμίνη C που εμπεριέχεται, έχει επίσης αντιοξειδωτικές ιδιότητες και εμπλέκεται στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. 4. Βιταμίνη Κ
Τα βατόμουρα είναι μια εξαιρετική πηγή βιταμίνης Κ.
Αυτό είναι ένα απαραίτητο θρεπτικό συστατικό για την πήξη του αίματος, το οποίο είναι απαραίτητο για τη σωστή επούλωση των πληγών.
Οι άνθρωποι έχουν επίσης συνδέσει την καλή υγεία των οστών με τη βιταμίνη Κ.
5. Βιταμίνη Α
Τα βατόμουρα περιέχουν επίσης βιταμίνη Α, η οποία εξυπηρετεί πολλές λειτουργίες στο σώμα.
Υποστηρίζει το ανοσοποιητικό σύστημα,καταπολεμά τις λοιμώξεις και τις ασθένειες. Υποστηρίζει την ανάπτυξη και τη διατήρηση των δοντιών και των οστών, καθώς και τη διατήρηση του υγιούς δέρματος και βοηθά στην υποστήριξη της όρασης, ιδιαίτερα στον αμυδρό φωτισμό.
6. Λειτουργία εγκεφάλου
Μια παλαιότερη μελέτη έδειξε ότι άνθρωποι που κατανάλωναν βατόμουρα είχαν βελτιωμένη γνωστική και κινητική ικανότητα, σε σύγκριση με μια ομάδα άλλων ανθρώπων που τα απέφευγαν.
Το γεγονός αυτό θα μπορούσε να οφείλεται σε χημικές ουσίες, που ονομάζονται πολυφαινόλες και βρίσκονται στα βατόμουρα.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Τα βατόμουρα έχουν εξαιρετικές θεραπευτικές ιδιότητες.
Το φύλλο, η ρίζα και τα φρούτα (μούρο) χρησιμοποιούνται για την παρασκευή φαρμάκων. Χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της κατακράτησης υγρών, του διαβήτη , της ουρικής αρθρίτιδας και του πόνου και του πρηξίματος ( φλεγμονή ). και για την πρόληψη του καρκίνου και των καρδιακών παθήσεων
Το εξωτερικό τους είναι αποτελεσματικό σε δερματοπάθειες και σε αποστήματα.
Φτιάχνονται σε ένα στυπτικό τσάι που χρησιμοποιείται για την ανακούφιση από έλκη στο στόμα, αλλά και τη διάρροια.
Χρησιμοποιείται, επίσης, ως έκπλυση στο στόμα για ήπιο ερεθισμό του στόματος και του λαιμού
— Οι καρποί
Οι καρποί της βατομουριάς περιέχουν πολλές βιταμίνες, κυρίως Α, Β, C, μία ουσία που περιέχουν πολλά σιρόπια για την καταπολέμηση του πονόλαιμου και του βήχα και ένα πτητικό αιθέριο έλαιο. Χρησιμοποιείται επίσης ως φάρμακο κατά της φαρυγγίτιδας, της αναιμίας, της λαρυγγίτιδας, της διάρροιας, της ουλίτιδας και βοηθά στις λοιμώξεις του αναπνευστικού. — Τα φύλλα
Η στυπτική (σφιχτή) επίδραση των φύλλων είναι γνωστή εδώ και πολύ καιρό, και συγγραφείς της αρχαίας φυτικής λογοτεχνίας όπως ο Ιπποκράτης, ο Διοσκουρίδης και ο Πλίνιος τα συνέστησαν ως φυτικά φάρμακα.
Τα φύλλα είναι πλούσια σε τανίνη και έχουν αντιβακτηριακές ιδιότητες. Έχουν χρησιμοποιηθεί ιατρικά τουλάχιστον από την εποχή των αρχαίων Ελλήνων.
Τα φύλλα της βατομουριάς χρησιμοποιούνται σε έγχυμα κατά της δυσεντερίας, των διαρροιών και των εσωτερικών αιμορραγιών.
Επίσης, χρησιμοποιείται σε γαργάρες για την καταπολέμηση του πονόλαιμου, της ουλίτιδας, της φαρυγγίτιδας, της διάρροιας, της αιματουρίας κτλ.
Συχνά χρησιμοποιείται και για την επούλωση των πληγών.
Το έγχυμα αυτό της βατομουριάς, πιστεύεται ότι βοηθά τις εγκύους στη γέννα.
Ένα αφέψημα των φύλλων είναι χρήσιμο για γαργάρες για την ουλίτιδα και επίσης κάνει ένα καλό γενικό στοματικό διάλυμα Εξωτερικά,τα φύλλα βατόμουρου έχουν χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία του εκζέματος και άλλων εξανθημάτων, ακμής, λιπαρού δέρματος, τραυματισμών, αιμορροΐδων, μυκητιασικών λοιμώξεων και πόνου και φαγούρας από τσιμπήματα εντόμων και τσιμπήματα.
— Ο φλοιός της ρίζας και τα φύλλα :
Ο φλοιός της ρίζας και τα φύλλα είναι έντονα στυπτικοί, αποθετικοί, διουρητικοί, τονωτικοί και ευάλωτοι.
Κάνουν μια εξαιρετική θεραπεία για δυσεντερία, διάρροια, αιμορροΐδες, κυστίτιδα κ.λπ.
Η ρίζα είναι η πιο στυπτική.
Τα βατόμουρα έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη C και ζάχαρη και στο παρελθόν χρησιμοποιήθηκαν για τη θεραπεία του σκορβούτου.
ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ
Τα βατόμουρα είναι ασφαλή σε ποσότητες, που χρησιμοποιούνται ως τρόφιμα.
Δεν υπάρχουν αρκετές διαθέσιμες πληροφορίες για να γνωρίζετε εάν το βατόμουρο είναι ασφαλές σε μεγαλύτερες ποσότητες, όπως αυτές που χρησιμοποιούνται ως φάρμακο.
Η μέτρια πρόσληψη των ώριμων μούρων δεν έχει γνωστές παρενέργειες, αλλά οι υπερβολικές ποσότητες μπορούν να προκαλέσουν διάρροια, ενώ τα ανώριμα μούρα μπορούν να προκαλέσουν δυσκοιλιότητα.
Λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε τανίνες, που βρίσκονται στο βότανο, μπορεί να προκαλέσει ναυτία και έμετο σε ορισμένα άτομα.
Συνιστάται η επιλογή ολόκληρων βατόμουρων χωρίς προσθήκη ζάχαρης, είτε είναι κατεψυγμένα, είτε φρέσκα.
Ορισμένες κονσέρβες βατόμουρων μπορεί να περιέχουν πρόσθετη ζάχαρη ή συντηρητικά που μπορούν να οδηγήσουν σε αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία. Κάποια άτομα μπορεί να είναι αλλεργικά στα βατόμουρα.
Ειδικές προφυλάξεις και προειδοποιήσεις:
Κύηση και θηλασμός: Δεν υπάρχουν αρκετά γνωστά στοιχεία, ώστε να θεωρείται απόλυτα ασφαλής η κατανάλωση βατόμουρου, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού.
Αποφύγετε τη χρήση του, για να είστε σίγουρες.
Η κατάλληλη δόση βατόμουρου για χρήση ως θεραπεία εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως η ηλικία του χρήστη, η υγεία και πολλές άλλες καταστάσεις.
Προς το παρόν, δεν υπάρχουν αρκετές επιστημονικές πληροφορίες για να προσδιοριστεί το κατάλληλο εύρος δόσεων για το βατόμουρο.
Φροντίστε να ακολουθήσετε σχετικές οδηγίες στις ετικέτες των προϊόντων και να συμβουλευτείτε τον φαρμακοποιό ή τον ιατρό σας ή άλλο επαγγελματία υγείας,πριν από τη χρήση.
ΧΡΗΣΕΙΣ
Χρησιμοποιημένα μέρη φυτών: Τα φύλλα, η ρίζα και τα μούρα
Τα πλήρως ώριμα φρούτα του βατόμουρου μπορούν να καταναλωθούν ωμά ή μαγειρεμένα ή να χρησιμοποιηθούν για χυμούς, μαρμελάδες, λικέρ και κρασιά.
Η γεύση είναι έντονη και αρωματική, αλλά μπορεί να διαφέρει ελαφρώς από το ένα είδος στο άλλο.
Τα φύλλα μπορεί να χρησιμοποιηθούν για παρασκευή τσαγιού.
Ένα τσάι μπορεί να φτιαχτεί από 1 έως 2 κουταλιές της σούπας αποξηραμένα φύλλα βατόμουρου σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό. Βυθίστε για περίπου 10 έως 15 λεπτά, πριν το στραγγίσετε.
Το τσάι μπορεί να πίνεται αρκετές φορές την ημέρα, κατά προτίμηση μεταξύ των γευμάτων.
Οι καρποί της τρώγονται νωποί ή χρησιμεύουν για την παρασκευή γλυκισμάτων.
Από τους καρπούς της βατομουριάς, παράγονται ξίδι, κρασί και με απόσταξη ρακή. λικέρ κρασί
Λαμβάνεται μια πορφυρή έως θαμπή μπλε βαφή, επίσης από τον καρπό. Μια ίνα λαμβάνεταιαπό το στέλεχος και χρησιμοποιείται για την κατασκευή νήματος

Μάρθα Στ. Καπλάνογλου Τεχνολόγος – Γεωπόνος

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.