του παπαδάσκαλου Κωνσταντίνου Ι. Κώστα
Γιορτάστηκε στο Βελβεντό (13-10-2018), [με Θεία Λειτουργία στον Ιερό Ναό του Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω και λιτή εκδήλωση λόγου και προβολής εικόνων στο αρχονταρίκι] η μνήμη της Αγίας Νεομάρτυρος Χρυσής της εκ Μογλενών, που μαρτύρησε για το Χριστό στις 13 Οκτωβρίου του 1795 ‘’μεληδόν κατακοπείσα’’.
Στο αναλόγιο έψαλαν οι ψάλτες, Γιώργος Καραγιάνης, Γιάννης Παπαγόρας και Βασίλης Καρανώτας.
Στις Ακολουθίες του Εσπερινού και του Όρθρου χρησιμοποιήθηκε η ‘’Ακολουθία της Αγίας Νεομάρτυρος Χρυσής’’ (Έδεσσα 2000) ποίημα αρχιμ. Ιωήλ Φραγκάκου, νυν Μητροπολίτου Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας.
Η ‘’Ακολουθία της Αγίας Νεομάρτυρος Χρυσής’’ περιέχει πέρα από τις λειτουργικές Ακολουθίες του Εσπερινού, του Όρθρου, της Παράκλησης και των Χαιρετισμών, (3) τρία κείμενα με εξαιρετικό ιστορικό ενδιαφέρον: τον Πρόλογο (σ. 5-7), το ‘’Διευκρινιστικό Σημείωμα’’ (σ. 9-15) και τον ‘’Βίο της Αγίας Νεομάρτυρος Χρυσής’’ (σ. 17-24), που προηγούνται των λειτουργικών Ακολουθιών του βιβλίου.
Τα τρία αυτά κείμενα της Ακολουθίας αποτέλεσαν το υλικό (ανάγνωση-ερωτήσεις-κατανόηση) στην εκδήλωση λόγου στο αρχονταρίκι του Ναού αμέσως μετά τη Θεία Λειτουργία.
Ακολούθησε η ανάγνωση του συναξαριακού λόγου της 13ης Οκτωβρίου από τον ‘’Μικρό Συναξαριστή’’ (Επισκόπου Διονυσίου Λ. Ψαριανού, Μητροπολίτου Σερβίων και Κοζάνης, Κοζάνη 1965) που θαρρεί κανείς πως είναι γραμμένος για το πολύμηνο μαρτύριο της Αγίας Χρυσής:
‘’Πολλές φορές οι άνθρωποι είναι φοβερώτεροι κι αγριώτεροι από τα θηρία. Εκείνα πέφτουν και ξεσχίζουν τα θύματά τους, ελαυνόμενα από το ένστικτο της πείνας ή για να υπερασπίσουν τη ζωή τους, όταν καταλάβουν πως κινδυνεύουν. Οι άνθρωποι πέφτουν και ξεσχίζουν ο ένας τον άλλον, ελαυνόμενοι από τα πάθη τους. Και τόσο πιο επικίνδυνοι, πιο σκληροί και πιο εφευρετικοί σε βασανιστήρια είναι οι άνθρωποι, όσο περισσότερο, παρά τα θηρία, μπορούν και να σκεφθούν και να κατασκευάσουν και να χρησιμοποιήσουν με τα χέρια τους βασανιστήρια όργανα. Ο νους και τα χέρια, που τάδωκε ο Θεός δημιουργικές δυνάμεις και όργανα στον άνθρωπο, γίνονται όπλα καταστρεπτικά και ανθρωποκτόνα’’.
Από την Ακολουθία της Αγίας Νεομάρτυρος Χρυσής (Μητροπολίτου Εδέσσης Ιωήλ) μαθαίνουμε για το μαρτύριό της, πως την 18χρονη Χρυσή οι Τούρκοι βασανιστές ‘’επί τρεις μήνες την ράβδιζαν κάθε μέρα. Έπειτα της έβγαζαν από το δέρμα της λωρίδες, τις οποίες έβαζαν μπροστά της για να τις βλέπει και να δειλιάσει. Κοκκίνησε το χώμα από το αίμα, που έτρεχε σαν ποτάμι από τις πληγές της.
Μετά πήραν μια μεγάλη περόνη, δηλ. μια σούβλα και αφού την πύρωσαν, ‘’διαπερώσι ταύτην, πέρα και πέρα από τα αυτία της Μάρτυρος, ώστε οπού ο καπνός εξήρχετο από την μύτην, και το στόμα της’’. Όλα αυτά τα υπέμεινε η αγία του Θεού μάρτυς, επειδή έπαιρνε δύναμη από το Σταυρό του Χριστού και από τον εγκάρδιο έρωτα, που έτρεφε για το πρόσωπό Του. Οι μάρτυρες άθλησαν με διάθεση χαρούμενη, ‘’τον γαρ των αγγέλλων Δεσπότην είχαν εν ταις αυτών οικούντα ψυχαίς’’.
Οι θηριώδεις εκείνοι δήμιοί της, που ήταν πιο ωμοί και από τα άλογα ζώα, όταν είδαν πως μετά από τόσα βασανιστήρια η Χρυσή παρέμενε αμετάπειστη στα φρονήματά της και ζωντανή στο σώμα της, την κρέμασαν σε μια αγριαπιδιά και αφού όρμησαν όλοι μαζί με τα μαχαίρια τους, της έκοψαν όλα τα μέλη κι έτσι παρέδωσε το πνεύμα της στο Θεό ‘’κατέκοψαν μεληδόν όλον το ιερόν σώμα της παρθένου’’ (Ακολουθία Αγίας Νεομάρτυρος Χρυσής, σ. 22-23). Ήταν 13 Οκτωβρίου του 1795 μ.Χ.
Η ΑΓΙΑ ΝΕΟΜΑΡΤΥΣ ΧΡΥΣΗ ΣΤΟ ΒΕΛΒΕΝΤΟ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ: Η αναζήτηση, η συνάντηση, η αποδοχή.
Δώδεκα (12) μόλις χρόνια μετά (το 1807) συναντάμε την εικόνα της Αγίας Χρυσής να κοσμεί τον νεόχτιστο στα χρόνια εκείνα της Τουρκοκρατίας, Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου Βελβεντού (1804 – 1807). Η εικόνα ως τοιχογραφία διασώζεται στο Γυναικωνίτη του Ναού.
Η Αγία Νεομάρτυς Χρυσή στο Βελβεντό (ως εικόνα-τοιχογραφία στην Κοίμηση της Θεοτόκου) μαρτυρεί αφ’ ενός την ταχεία και ευρεία διάδοση των Νεομαρτύρων (στην περίπτωση της Χρυσής στο χώρο της Μακεδονίας), που οφείλεται όμως και στην αναζήτηση οράματος και προτύπων και στηριγμάτων πίστης, θάρρους και ελπίδας από τους υπόδουλους πληθυσμούς (σε χρόνια όπου ‘’όλα τάσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά’’), πρώτα για να αντέξουν στο σκοτάδι, για να διασώσουν την ταυτότητά τους, προετοιμαζόμενοι παράλληλα και για το ‘’ποθούμενο’’, λέξη που περιείχε απελευθερωτικό περιεχόμενο, λέξη με την οποία ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός ενίσχυε με επίγνωση το φρόνημα των υποδούλων.
Η αναζήτηση λοιπόν προτύπων και οράματος (ως πρωτογενής αιτία) μέσα στην Τουρκοκρατία, και στηριγμάτων από τον υπόδουλο λαό, έκανε εφικτή τη διάδοση των Νεομαρτύρων, που (τα πρόσωπά τους και η εθελούσια αγνή θυσία τους για το Χριστό) προκαλούσαν το θαυμασμό στους πληθυσμούς, έφερναν την αποδοχή τους από το λαό, που τον στήριζαν, τον ενθάρρυναν, του δημιουργούσαν κοινωνία σχέσεων των προσώπων πέρα από τα γεωγραφικά όρια των κοινοτήτων και τον προετοίμαζαν για τη μεγάλη Επανάσταση των Ελλήνων ‘’για του Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδος την ελευθερία’’.
Οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας στο Βελβεντό είχαν όραμα αυτής της τάξεως και αναζητούσαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας πρότυπα και στηρίγματα.
Τα στηρίγματα και τα πρότυπα τα συνάντησαν στους Νεομάρτυρες (στα ειρηνικά πρόσωπά τους και στην για τον Ιησού Χριστό άθλησή τους) μεταξύ των οποίων και η 18χρονη από την επαρχία Μογλενών Αγία Χρυσή, που από τους πρώτους σχεδόν οι παππούδες μας την φιλοξένησαν στο Ναό μας στο Βελβεντό.
Μακάρι τέτοιες αναζητήσεις, διαρκείς, ειλικρινείς και απροκατάληπτες πάντα, να διαπιστώνονται και σε μας τους σημερινούς και στις γενιές που έρχονται.
Με την ελπίδα ότι, διά των προσώπων των αγίων Νεομαρτύρων, θα επιτύχουμε εν τέλει, και την προσωπική και διαπροσωπική συνάντησή μας (διαμορφώνοντας θεανθρώπινη κοινωνία) στον (και υπό τον) ‘’Ήλιον της δικαιοσύνης’’ και μέσα στη δροσιά του Παναγίου Πνεύματος το Οποίο ‘’εις ενότητα πάντας εκάλεσε’’.
Οι Νεομάρτυρες, μας καλούν όλους τους ανθρώπους όπου γης να ξεπεράσουμε την έχθρα και τη διαίρεσή μας και να ξανασυναντηθούμε στην ανθρωπότητα του Χριστού. Να ενωθούμε μαζί Του, σε μια οικογένεια, αφού Εκείνος μας δέχτηκε πρώτα όλους με τη σάρκωσή Του.
Τον Ιερό Ναό Αγίου Διονυσίου Βελβεντού (1960-1963) κοσμούν και οι τοιχογραφίες 4 Νεομαρτύρων: Κυράννης της Οσσαίας (28 Φεβρ. 1751), Ακυλίνης της Ζαγκλιβερινής (27 Σεπτ. 1764), Χρυσής εκ Μογλενών (13 Οκτ. 1795) και Γεωργίου από το Τσούρχλι Γρεβενών που μαρτύρησε στα Γιάννενα στις 17 Ιαν. 1838.
Απολυτίκιον. Ήχος πλ.α’. Τον συνάναρχον Λόγον.
Αλμωπίας απάσης το εγκαλλώπισμα, και της ιδίας σου κώμης, μάρτυς Χρυσή θησαυρός, ανεδείχθης επ’ εσχάτων τη αθλήσει σου, συ γαρ αικίας τας πικράς, και την τμήσιν των μελών, υπέμεινας θεοφρόνως. Και νυν πρεσβεύεις απαύστως, ελεηθήναι τας ψυχάς ημών.
Μεγαλυνάριον.
Χαίροις των παρθένων η καλλονή, των Νεομαρτύρων, εγκαλλώπισμα ιερόν, χαίροις Αλμωπίας το καύχημα το μέγα, Χρυσή του Παρακλήτου, ναός ο χρύσεος.
π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας
παπαδάσκαλος
18-10-2018