Παιδεία – Αγιογράφοι – Εξόρυξη μετάλλων – Διώξεις
Ανάμεσα στους αγιογράφους και ένας προγονός μας ο Δημήτρης Ζωγράφος ή Ζωγραφίδης ή Νακάσογλου από την μητέρα μας που ήταν το γένος Ζωγράφου που έκανε την “Παναία την Αρμένσα”
Στην προηγούμενη δημοσίευση για την Αργυρούπολη μιλήσαμε για γεωγραφική της θέση ,τον ελληνικό πληθυσμό μέχρι το 1923 , την προέλευση του ονόματος , την ιστορία της και βεβαίως για την χριστιανική λατρεία από τους κάτοικους που ήταν η αίτια των δίωξη όλη την Οθωμανική περίοδο που κατέληξε στην οριστική εκδίωξη από τα χώματα που γεννήθηκαν και έζησαν οι πρόγονοι τους χιλιάδες χρόνια.
Στην συνέχεια θα αναφερθούμε στην συστηματική παιδεία που δινόταν στα Ελληνοπούλα τα τελευταία 200 χρόνια της παραμονής τους στα ιερά εκείνα χώματα ,στον πολιτισμό, και τέχνες που αναπτύχθηκαν κυρίως στην περίοδο ευμάρειας της πόλης ,στην απασχόληση στα μεταλλεία αργύρου και όχι μόνον,αλλά και στις διώξεις που ακολούθησαν
ΠΑΙΔΕΙΑ
Από το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα σημειώθηκε αξιόλογη ανάπτυξη στην παιδεία. Σαράντα χρόνια μετά, το 1723 λειτουργούσε σχολή και στην Αργυρούπολη, την κυριότερη πόλη της Χαλδίας, το μετέπειτα Φροντιστήριο της Αργυρούπολης. Ολόκληρο τον 18ο αιώνα η ακτινοβολία των σχολών του Πόντου (Σινώπης, Θεοδοσιούπολης, Σουμελά, Κερασούντας) κάλυπτε ευρύτατο χώρο, γεγονός που καθιστά τον Πόντο στο σύνολό του ένα πολύ σημαντικό πνευματικό κέντρο της εποχής. Η παραχώρηση προνομίων εκ μέρους του κατακτητή στους κατοίκους περιοχών με πλούσια μεταλλεία, όπως της Αργυρούπολης και της Νικόπολης, συνετέλεσε στην ακμή του ελληνικού στοιχείου και στην ανάπτυξη του λαϊκού πολιτισμού.
– Σχολή Ελληνικών Μαθημάτων
Η Αργυρούπολη, ως μητρόπολη και κέντρο της Χαλδίας, κατείχε σημαντικό ρόλο στην εκπαιδευτική ζωή της ευρύτερης περιοχής.
Το 1723 ιδρύθηκε η Σχολή Ελληνικών Μαθημάτων από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα με την υλική και ηθική συμπαράσταση των αρχιμεταλλουργών, των μοναστηριών και των κοινοτήτων της περιοχής. Τα μεγάλα μοναστήρια της περιοχής, όπως του Χουτουρά και του Χαλιναρά έδωσαν από 300 αργυρά νομίσματα.
Η Σχολή λειτούργησε εξ αρχής ως κάτι παραπάνω από ένα κοινό σχολείο. Πρώτος δάσκαλο ήταν Θεόδωρο Παύλου Βυζάνο.
– Η εν Κανείω Ελληνική Σχολή & «η εν Γκιουμουσχανέ Ελληνική Σχολή της Χαλδίας».
Το 1732 στον αρχιεπισκοπικό θώκο της Χαλδίας ανεβαίνει ο Ιγνάτιος ,
Ιδρύεται στην Αργυρούπολη Σχολή, που παίρνει την ονομασία «η εν Κανείω Ελληνική Σχολή», στην οποία διδάσκονται ελληνικά μαθήματα, μουσική και θεολογικά γράμματα.
Παράλληλα με τον πιο πάνω τίτλο υπάρχει και ο τίτλος «η εν Γκιουμουσχανέ Ελληνική Σχολή της Χαλδίας». Οι τίτλοι αυτοί εξακολουθούν να υφίστανται μέχρι το 1840,
– Φροντιστήριον Αργυροπόλεως
Το 1840 μετονομάζεται σε << Φροντιστήριον Αργυροπόλεως>> Αναβαθμίζεται συγκεντρώνοντας μεγάλο αριθμό μαθητών όχι μόνο από την Αργυρούπολη, αλλά και απ΄ όλη την Επαρχία.
Το Φροντιστήριο της Αργυρούπολης υπήρξε σπουδαίο εκπαιδευτικό κέντρο του Ποντιακού Ελληνισμού της Χαλδίας.
* Η εξέλιξη του Φροντιστηρίου μετά το 1854
Το Φροντιστήριο αποκτά αίγλη ξεχωριστή, όταν τη διεύθυνσή του αναλαμβάνει ο Γεώργιος Παπαδόπουλος – Κυριακίδης, που εργάζεται με αυταπάρνηση για την αναβάθμισή του. Από το 1854 και μετά ο Γεώργιος Κυριακίδης εισήγαγε στο Φροντιστήριο και άλλες τάξεις, βιβλία, προγράμματα, μητρώα σπουδών, μαθητολόγια, ημερήσιους ελέγχους και χειμερινές εξετάσεις. Η παιδαγωγική του συμπεριφορά απέναντι στους μαθητές ήταν εξαιρετική και για αυτό το λόγο διαρκώς αυξανόταν η ζήτηση για μάθηση και εκπαίδευση. Ο Γεώργιος Κυριακίδης ήταν διευθυντής στο Φροντιστήριο από το 1854 μέχρι και το 1860, παρέμεινε όμως στην Αργυρούπολη και βοήθησε με κάθε τρόπο το Φροντιστήριο μέχρι το 1877. Όλα αυτά τα χρόνια σημειώνεται σημαντική αύξηση των μαθητών.
*Η Βιβλιοθήκη του Φροντιστηρίου
Το 1819 ο Μητροπολίτης Χαλδίας, Σίλβεστρος Β’ Λαζαρίδης, ίδρυσε τη βιβλιοθήκη του Φροντιστηρίου της Αργυρούπολης, η οποία καταστράφηκε το 1845, από πυρκαγιά και ανασυστάθηκε το 1853.
Η σημαντική του Βιβλιοθήκη αποτελούνταν από χειρόγραφα και σπάνιες εκδόσεις βιβλίων των ανθρωπιστικών αλλά και των θετικών επιστημών.
Το 1924 τα βιβλία της βιβλιοθήκης καθώς και όλα τα σπάνια χειρόγραφα και τα αρχαία κλασσικά βιβλία του Φροντιστηρίου μεταφέρθηκαν, μέσα σε ξύλινα κιβώτια, στη Νάουσα Ημαθίας, όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες Αργυρουπολίτες.
Σήμερα διασώζονται 972 τόμοι, οι οποίοι φυλάσσονται στην Εύξεινο Λέσχη Ποντίων Νάουσας
* Το κτίριο του Φροντιστηρίου
Το κτίριο του Φροντιστηρίου θεμελιώθηκε το 1875 η αποπεράτωση συντελέστηκε το 1879. Ο Μητροπολίτης Χαλδίας, Γερβάσιος Σουμελίδης, για να εξασφαλίσει την οικονομική λειτουργία του Φροντιστηρίου της Αργυρούπολης, το εφοδίασε με ακίνητη περιουσία, εκποιώντας όσα ιερά αναθήματα περίσσευαν και δεν ήταν σε χρήση.
Αυτή η περιουσία απέφερε σταθερό εισόδημα στο Φροντιστήριο. Έλιωσε ιερά σκεύη εκκλησιών και με το ασήμι τους, 45 οκάδες, έχτισε το κτήριο. Τα έσοδα από την πώληση των κειμηλίων ανήλθαν σε 1200 λίρες.
Η απόφαση του Γερβασίου να διαθέσει τα αναθήματα για τη μόρφωση των νέων της Χαλδίας αποτέλεσε την καλύτερη επένδυση στην παιδεία.
* Η κατάσταση του φροντιστηρίου σήμερα.
Οι πύλες του Φροντιστηρίου έκλεισαν οριστικά το 1922.
Σήμερα το διώροφο κτήριο είναι ερειπωμένο.
— Παρθεναγωγείο αλληλοδιδακτικό και Ελληνικό σχολείο
Παράλληλα με το Φροντιστήριο, και χάρη στις άοκνες προσπάθειες του αναμορφωτή της πατρίδας του Γεωργίου Παπαδοπούλου, ιδρύθηκε το 1873 στην Αργυρούπολη το πρώτο στην επαρχία Χαλδίας Παρθεναγωγείο αλληλοδιδακτικό και ελληνικό σχολείο
Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ
Η οικονομική ευμάρεια της περιοχής, οφειλομένη στη λειτουργία των μεταλλείων9, τούς οδήγησε στην ίδρυση Φιλεκπαιδευτικών και φιλανθρωπικών σωματείων , όπως «Μεταλλέα»,
«Σωκράτη», του Κυριακίδη ,
« Φιλοπτώχου Αδελφότητος»,
« Φιλαρμονικής
» κ.ά.
Ο Σύλλογος «Κυριακίδης», που πήρε το όνομά του από το μεγάλο διδάσκαλο Γεώργιο Κυριακίδη, ο οποίος δώρησε στην πατρίδα του την πλούσια και αξιόλογη βιβλιοθήκη του, επανδρύθηκε το 1926 στη Νάουσα με την επωνυμία «Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ναούσης ο Κυριακίδης»
Μαζί όμως με την ανάπτυξη των μεταλλείων άνθισαν και οι τέχνες, κατά τον 17ο και 18ο αιώνα ειδικά όσες αναφέρονται σε εκκλησιαστικά αντικείμενα π.χ. αργυροχρυσοχοΐα, αγιογραφία, ξυλογλυπτική.
ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΙ ΣΤΗΝ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ
Οι πρώτες αγιογραφήσεις στον Πόντο έγιναν στη μονή των Αγίου Ιωάννη Βαζελώνα και στη μονή του Αγίου Γεωργίου του Περιστερεώτα.
Στα 1350 περίπου εικονογραφήθηκε το τυπικό της μονής του Αγίου Ευγενίου της Τραπεζούντας.
Οι αγιογράφησης στη Χαλδία ανάγονται στο 1663 για τον ιερό ναό της Θεοτόκου στην Αργυρούπολη του Πόντου, που αγιογραφείται από τον Ιωάννη Συμενό, πατέρα του ιερέα Γρηγορίου Συμενού.
Είναι η περίοδος, όπου στην Αργυρούπολη λειτουργούν τα μεταλλεία του ασημιού και οι Σουλτάνοι έχουν παραχωρήσει προνόμια στους κατοίκους της περιοχής.
Οι αρχιμεταλλουργοί και οι πρωτομάστορες των μεταλλείων είναι οι μεγάλοι χρηματοδότες των χριστιανικών συμβόλων.
–Γρηγόριος Συμενός
Μετά το θάνατο του Ιωάννη Συμενού τη σκυτάλη της τέχνης παίρνει ο γιος του Γρηγόριος, που μεταβαίνει στο Άγιο Όρος για σπουδές.
Ο Γρηγόριος Συμενός εξελίσσεται ως ο πιο σπουδαίος αγιογράφος στον Πόντο, αφού από το 1708 με το πέρας των σπουδών του αγιογραφεί τον νεόχτιστο ναό του Αγίου Ιωάννη στην Αργυρούπολη.
Την επόμενη χρονιά φιλοτεχνεί τις εικόνες στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου της ιστορικής μονής Χουτουρά.
Το 1719 χτίζεται στην Ίμερα ο ιστορικός ναός του Αγίου Ιωάννη, τον οποίο εικονογραφεί επίσης ο ακούραστος Συμενός, ενώ το 1723 ολοκληρώνει την αγιογράφηση του ναού της Θεοτόκου στην Αργυρούπολη καθώς και του ναού του Αγίου Παύλου στην Άτρα, (Μάλαχα).
Την ίδια χρονιά διδάσκει την τέχνη της αγιογραφίας στο φροντιστήριο της Αργυρούπολης και συντάσσει τον πρώτο κώδικα της εκκλησίας της Θεοτόκου.
Ο Γρηγόριος με το πινέλο στο χέρι θα αγιογραφεί μέχρι το τέλος της ζωής του. Το 1730-34 ζωγραφίζει τις μεγάλες δεσποτικές εικόνες της μονής Χουτουρά. Προς το τέλος της ζωής του, το 1744, πραγματοποιεί τη μεγάλη του επιθυμία, να εργασθεί στο μοναστήρι της Παναγία Σουμελά αφιερώνοντας τις αγιογραφίες του στη Μεγαλόχαρη.
Σ’ όλα του τα έργα ο ακούραστος αγιογράφος του Πόντου προσυπογράφει ως εξής: «Διά χειρός Γρηγορίου Ιερέως Συμενώδη». Το 1749 πεθαίνει σε βαθειά γεράματα μαθαίνοντας την θεόπνευστη τέχνη στα εγγόνια του, Γρηγόρη και Δημήτριο.
–Δημήτρης και ο Γρηγόρης Συμενός
Ο Δημήτρης και ο Γρηγόρης θα εργαστούν μαζί. Το 1860 φιλοτεχνούν ολόκληρο το ναό της Θεοτόκου στην Αργυρούπολη, καθώς και την ιστορηθείσα εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, ενώ το 1861 τη μονή του Αγίου Γεωργίου, του Χαλιναρά.
— Νικόλαος Χατζή -Σάββα Συμενός
Το 1830 γεννιέται ένας άλλος γόνος από την οικογένεια των Συμενών, ο Νικόλαος Χατζή -Σάββα Συμενός.
– Θεόφιλος Φυτιάνος
Άλλος ένας σημαντικός αγιογράφος, που εργάστηκε κατά το 1781 και αξίζει να αναφερθεί είναι ο Θεόφιλος Φυτιάνος από τα Φυτίανα της Αργυρούπολης.
ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ – ΝΑΚΑΣΟΓΛΟΥ Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΤΗΣ ΑΡΜΕΝΣΑΣ ΠΑΝΑΗΑΣ
Ο Δημήτρης Νακασογλου ή Ζωγράφος ήταν ο αδερφός του παππού της γιαγιάς μου της Σοφίας (Μέλης ) Ανθοπούλου το γένος Νακάσογλου-Ζωγράφου ενός εξαιρετικού αγιογράφου που η φήμη του στην εποχή του ήταν πολύ μεγάλη στην Αργυρούπολη στα μέσα του 19ου αιώνα Ήταν η εποχή που τα μεταλλεία βρισκόταν στην καλλίτερη τους κατάσταση και ο αριθμός των κάτοικων στην Αργυρούπολη είχε φθάσει στις 60000
Εκείνη την εποχή ένας Αρμένιος Αρχημεταλλουργός αποχωρούσε από το επάγγελμα λόγω ηλικίας .
Ο ΔΙΟΙΚΗΤΗς Της πόλης θέλοντας να τον τιμήσει για την πολύχρονο εξαιρετική πρόσφατα στα μεταλλεία του ειπε να τον ζητήσει ότι θέλει σαν δώρο και να είναι βέβαιος ότι θα γίνει.
Ο Αρμένιος ζήτησε να του δώσουν την άδεια να κατασκευάσει μια Χριστιανική εκκλησία στο όνομα της Παναγιάς και να το διαμορφώσει σύμφωνα με το δικό του τρόπο
Η άδεια δόθηκε αμέσως και αρχίζοντας την κατασκευή του κτιρίου αναζήτησε τον καλλίτερο ζωγράφο της Αργυρούπολης που δεν ήταν άλλος από τον Δημήτρη τον Ζωγράφο.\
Ο Ελληνας Ζωγράφος έβαλε όλο το μερακι του και το αποτέλεσμα ήταν εκπληκτικό
Το δημιούργημα του μπήκε στην ιστορία μια και έγινε η ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΑΡΜΕΝΣΑ στίχος τραγουδιών , αλλά και καθημερινή φράση
— <<Παναγία η Αρμένισσα >> :Υπόδειγμα ομορφιάς για τις νέες κοπέλες
Στην Αργυρούπολη όταν ήθελαν να τονίσουν την ομορφιά μιας κοπέλας έλεγαν την φράση :
1. << Εν αμόν την Αρμέντσα Παναΐα >> που σήμαινε ότι είναι πανέμορφη όπως είναι και η εικόνα της Παναγιάς των Αρμένων
2, Μέσα σε στίχους ποιημάτων χρησιμοποιούσαν την ίδια παρομοίωση βάζοντας την φράση
α) << ..σωστέσσα Αρμέντσα Παναγία. >>
Ιδού ένας στίχος <<… κ΄εξέβρα πολλά δρόμον ΄κ επήγα έρται καρσί μ΄ ίνας σωστέσσα χανούμ, ίνας έμορφος.. μετα σωστά!.. σωστέσσα Αρμέντσα Παναγία.. >>
που σημαινει:
<< … και βρήκα πολλούς δρόμους και πήγα και ήρθα απέναντι με μια σωστή χανούμισσα ,είναι όμορφη.. στα αλήθεια,, μια σωστή Παναγία των Άρμένων >>
β ) <<Γιοσμάσα λυγερόκορμος Αρμέντσα Παναϊα >>
που σημαίνει :
<< Λεβέντισσα λυγερόκορμη Αρμένισα Παναγία >>
γ.) Ορκίζονται στη Παναγιά την Αρμένισσα λέγοντας
<< Άσπρα ειν τα τσαρουκώσκηνα σ’ και μαύρα ειν το ορτάρ σε κάθα ίναν παλικάρ ντο παραδείς τα κάλλια σ’. Αρμέντσα παναϊ είπα την αλήθεια ελέπνεσαι το μάτωπα μ’ και καίγεται η καρδία μ’. >>
Που σήμαινε :
<<Άσπρα είναι τα σαπιοκόσκινα σου κι μαύρες οι κάλτσες σου στο καθένα παλικάρι να παραδίνεις τα κάλλη σου Αρμένισα Παναγία ,είπα την αλήθεια σε βλέπουν τα μάτια μου και καίγεται η καρδία μου >>
δ,) Από το αρχείο του Πόντου με το τίτλο ΠΟΝΤΙΑΚΕΣ ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΕΙΣ στην έκδοση 1953 -Τεύχη 18-21 – Σελίδα 64.) γράφει:
Ι) Αμόν Αρμέντσα Παναΐα (σαν Παναγιά Αρμένισσα ) =Η φράσις λεγομένη διά γυναίκα ωραίαν έχει την αρχήν από εικόνα της Παναγίας Αρμενικής εκκλησίας εξαισίας Ελληνικής τέχνης
ε ) Διάλογος από το μονόπρακτο του Φίλωνα Κτενίδη
) Σε ένα μονόπρακτο θεατρικό έργω του Φίλωνα Κτενιδη του 1954 ακολουθεί ο παρακάτω διάλογος ανάμεσα σε 2 φανταστικά πρόσωπα τον Σαπαλαχ’ς 60 ετών φίλο του Βεβαιας 55 πρόσφυγα από τον Πόντο :
Σαλπαχ: Εγώ ΄κι ταράουμαι… Ο νους ιμ ας αγοίκα ΄κι κόφτ!..
Βεβαιας : Ε τώρα θ’ ακονώ το νου σ’ και θα κόφτ’.. Κ’οτο!..
Ακούστεν πωΣ εγέντον από το χαϊρλίδικον η γνωριμία..
Άμον ντ’ ετελείωσα την δουλεία μ΄σην Μπάνκαν κ΄ επέρα τα παράδες και τ’ ομολογίας
κ΄εξέβρα πολλά δρόμον ΄κ επήγα έρται καρσί μ΄ ίνας σωστέσσα χανούμ, ίνας έμορφος.. μετα σωστά!.. σωστέσσα Αρμέντσα Παναγία..
Σαλπαχ: Έριφ’ έμορφος – άσκεμος τ’ εμέτερον δουλείαν ΄κ έν.. Πε ντ’ έγεντον ;…
στ. )Υπαρχει και το Ποντιακό με τον τίτλο τραγούδι ΚΡΥΟΝ ΝΕΡΟΝ
Κρύον νερόν θα ίνουμαι θα μπαίνω σο πεγάδ
Θα’ ρθούν να κουβαλούνε με κορτσόπα και νυφάδε.
Αρμέντσα παναΙα είπα την αλήθει(α)
ελέπνε σε’ τo μάτωπα μ’ και καίγεται η καρδία μ’.
Αρνί μ’ τα τσαρουκώσκινα σ’ και το κοτσόμπαδι
και ??σα δη κο μη κρούνεσαι?? το κόλεμα σ’ να δεί-ξει.
Αέτς πως έν’ ναι γιάβ’ τσεγέλκον παλαλόνελ’ έμπα σην εγκαλιόπον μου πα τίνα μοναχόν.
Άσπρα ειν τα τσαρουκώσκηνα σ’ και μαύρα ειν το ορτάρ
σε κάθα ίναν παλικάρ ντο παραδείς τα κάλλια σ’.
Αρμέντσα παναϊ είπα την αλήθεια
ελέπνεσαι το μάτωπα μ’ και καίγεται η καρδία μ’.
ζ ) Αναφορά γίνεται και σε ένα τραγούδι της Σαντ ας που σε κάποιο σημείο λέει
<< Γιοσμάσα λυγερόκορμος Αρμεντσα Παναϊα. >>
Το τραγούδι της Σαντ ας :
Εγώ Σάντας παιδίν είμαι και α ση Ζουρνατσάντων..εκείινεν τ’ιναν αγαπώ εν α ση Πιστοφαντων!!!
Οι Σαντετ οι Σαντετ,οι Σαντετ οι φυσεκλιδες…τραγωδεαν και λυριτζίδες…πριν τα γένεα τουν φιτρώνε,ολ πα ειναι σεβνταλιδες!!!
Γιοσμασα λυγερόκορμος Αρμεντσα Παναϊα..τ’αδέρφιατς απ’αδα κι’απάν αμ’ον άγρα θερία!!!
Οι Σαντέτ οι Σαντέτ,οι Σαντετ οι φυσεκλίδες…τραγωδέαν και λυριτζίδες…πριν τα γένεα τουν φιτρώνε,ολ πα είναι σεβνταλίδες!!!
Εγω πα παλικαρ είμαι κρούγω και τογραεύω…Σαντετες παλαλος ειμαι θα περατεν και φευω!!!
Οι Σαντέτ οι Σαντέτ,οι Σαντέτ οι φυσεκλίδες…τραγωδέαν και λυριτζίδες…πριν τα γένεα τουν φιτρώνε,ολ πα είναι σεβνταλίδες!!!
ΞΥΛΟΓΛYΠΤΙΚΗ
– Νικόλαος Χατζήσάββα Συμενός.
Το σημαντικότερο έργο του Νικόλαου, είναι η μετά από 90 χρόνια αποκάλυψη του επιβλητικού αγιοβηματικού σταυρού, τον οποίον διέσωσε ο Σπυρίδης Θ. Κωσταντίνος, μεταφέροντάς τον με ευλάβεια από το χωριό Καρμούτ (Γοτσά Πινάρ) της Αργυρούπολης του Πόντου στο Ανατολικό Εορδαίας.
Ο ξυλόγλυπτος σταυρός είναι της ίδιας τεχνοτροπίας με αυτούς του Άγιου Όρους στις μονές Ιβήρων, Λαύρας, Διονυσίου και Κουτλουμουσίου.
Στην πρόσοψή του ο σταυρός είναι ταυτοποιημένος ως εξής:
” Έν Αργυρουπόλει α-ω-ζ-θ. ( 1869 ).
Χειρ’ Νικολάου και υιού: Χ/Σάββα. (Δεκεμβρίω.)”
Ο Νικόλαος Συμενός χρημάτισε και δάσκαλος ζωγραφικής και αγιογραφίας σε διάφορα σχολεία του Πόντου, όπως στο σχολείο Κορκοτά το 1885.Πέθανε το 1906 στην Αργυρούπολη αφήνοντας συνεχιστή το γιό του, Σάββα.
ΑΛΛΟΙ ΑΓΙΟΓΡΑΦΟΙ
Εκτός των παραπάνω αγιογράφων στα κεφαλοχώρια του Πόντου υπήρχαν πολλοί ανώνυμοι, που έμαθαν την τέχνη κοντά στους μοναχούς των διάσπαρτων μοναστηριών, όπως οι αδελφοί Μυρόθεοι, από το χωριό Τσίτη. Μετά το τέλος των Ρωσοτουρκικών πολέμων πολλοί Πόντιοι με την επιστροφή τους στον Πόντο έφεραν μαζί τους πλήθος εικόνων ρωσικής τεχνοτροπίας, τις οποίες στη συνέχεια μετέφεραν το 1924 στην Ελλάδα ως πρόσφυγες.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
ΜΕΤΑΛΕΙΑ -ΕΞοΡΗΞΗ ΜΕΤΑΛΛΩΝ
Ολη η οικονομία της Αργυρούπολη στηριζόταν έως τον 19οαιωνα στηριζόταν στην εξόρυξη μετάλλων και κυρίως του αργύρου.
Η εξόρυξη και κατεργασία των μετάλλων γίνονταν και στα αρχαία, ρωμαϊκά, στα μεσαιωνικά και στα νεώτερα χρόνια.
Η συστηματική εκμετάλλευσή τους άρχισε από την εκεί εγκατάσταση των Ελλήνων γύρω στα τέλη του 15ου και αρχές του 16ου αιώνος.
Οι διαθέτοντες εμπειρία γύρω από τα μεταλλεία Έλληνες του Πόντου προχώρησαν γρήγορα στη συστηματική εκμετάλλευσή τους, ιδιαίτερα του αργύρου, τον οποίο διέθετε πλουσιώτατο το έδαφος της Χαλδίας.
Οι Τούρκοι πολύ νωρίς παραχώρησαν την εκμετάλλευση των μεταλλείων στους Έλληνες για τους ακόλουθους λόγους
. Πρώτα πρώτα, γιατί οι Έλληνες διαθέτανε τη σχετική τεχνογνωσία για τον εντοπισμό των μεταλλοφόρων κοιτασμάτων, τον τρόπο εξαγωγής, κατεργασίας και χώνευσης του μετάλλου και
. Δεύτερον η μεταλλουργική εργασία ήταν όχι μόνο πολύ κοπιαστική, αλλά και ανθυγιεινή και επικίνδυνη και συνεπώς ταίριαζε στους υπόδουλους Έλληνες , κατά την αντίληψη του δυνάστη.
Το πόσο οικτρό και επικίνδυνο ήταν το έργο των μεταλλωρύχων διαφαίνεται εύγλωττα από το ακόλουθο τραγούδι:
ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ
Νύχταν ημέραν λάσκουμαι απέσ’ ‘ς σα μαγαράδας,
μάναν, κύρην ‘κ’ εγνώρισα απέσ’ ‘ς σα μαχαλάδας.
Όλοι λέγ’νε με, άχαρε, θαμένε, πεθαμένε
κι η κάλη μ’ η χιλάκλερος, τζικάρι μ’ πονεμένε.
Όλ’ τρώγ’νε το ψωμίν ατουν, ‘ς σο φώς και ΄ς σην ημέραν
κι εγώ ο κακορρίζικος ‘ς ση λαγουμί’ την αθέραν.
Όλοι φορούνε κι αναλλάζ’ν και πάν’ ΄ς σα πανηϋρα
κι εμείς οι πουγαλεμέν’ ‘ς σα γούμα, ‘ς σα τσαμούρα.
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΝΕΟΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟ
Ο μεταλλωρύχος
Νύχτα και μέρα τριγυρνώ μέσα στις μαυρίλες
Μάνα ,πατέρα δεν γνώρισα μέσα στις γειτονίες
Όλοι με λένε άχαρε, θαμένε ,πεθαμένε
και η γυναίκα μου η δυστυχισμένη ,σπλάχνο μου πονεμένο.
Όλοι τρώνε το ψωμί τους στο φως και την ημέρα
και εγώ ο άτυχος στην άκρη του φουρνέλου.
Όλοι φορούν τα καλά τους και πάνε στα πανηγύρια
και εμείς οι ταλαίπωροι στην άμμο και στις λάσπες.
Παραχωρώντας τους ελκυστικά προνόμια, τα οποία λειτουργήσανε ως κίνητρο για την προσέλευση στην περιοχή Ελλήνων καταπιεσμένων από άλλες περιοχές.
Η Χαλδία λοιπόν έγινε το καταφύγιο των τυραννημένων Ελλήνων και κυψέλη νέας
Αποικιακής επέκτασης.
Ο Σουλτάνος Μουράτ ο Γ΄, που γεννήθηκε από Ελληνίδα μητέρα, ίδρυσε γύρω στο 1580 νομισματοκοπείο στην Αργυρούπολη για χάρη των μεταλλευτικών επιχειρήσεων και την εύκολη εξυπηρέτησή τους, έργο, το οποίο ανέθεσε σε Έλληνες.
Η ΥΦΕΣΗ
Τη μακρά περίοδο της ακμής και της ευμάρειας διαδέχθηκαν η ύφεση και ο μαρασμός, στον οποίο συνέβαλαν η ανεξέλεγκτη και ταυτόχρονα υπερβολική αύξηση του μεταλλουργικού πληθυσμού της Χαλδίας. Αρνητικές επιπτώσεις είχε και η ελατούμενη σταδιακά αποδοτικότητα ορισμένων μεταλλείων, των οποίων οι μεταλλοφόρες φλέβες άρχισαν να εξαντλούνται.
Το μεγάλο χτύπημα όμως ήρθε από τους Ευρωπαίους , οι οποίοι με τους απεσταλμένους αντιπροσώπους τους επενέβησαν στην εκμετάλλευση των μεταλλείων. Άγγλοι, Γάλλοι και Γερμανοί διείσδυσαν στο τουρκικό έδαφος.
Αποτέλεσμα αυτής της διείσδυσης ήταν πολλοί από τους Έλληνες εξειδικευμένους εργάτες των μεταλλευτικών στοών να εγκαταλείψουν τον τόπο τους και να αναζητήσουν καινούργια τύχη στον Καύκασο (περιοχές Αρμενίας και Γεωργίας), στη Μεσοποταμία και στη Συρία
ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΣΗΝ Μ.ΑΣΙΑ ΓΙΑ ΔΟΥΛΕΙΑ
Η διακοπή λειτουργίας των μεταλλείων οδήγησε πολλούς Αργυροπολιτες προς τις παραλιακές πόλεις και τον Καύκασο
αλλά και άλλους προς τα νότια, στην ενδοχώρα δηλαδή της Μ. Ασίας κυρίως τους μεταλλουργούς .
Στόχος των μεταλλουργών ήταν: α) να ανακαλύψουν πλούσιες μεταλλευτικές φλέβες και
β) να ιδρύσουν νέους άρτια συγκροτημένους μεταλλουργικούς
οικισμούς.
Δημιουργήθηκαν έτσι από τους μεταλλουργούς της Αργυρούπολη και των γύρω οικισμών της αμιγείς ελληνικές νησίδες σε όλη την Ανατολία: απότην Κασταμονή μέχρι το Ντιαρμπεκίρ και τη Μεσοποταμία, και από το Ερζερούμ και την Τραπεζούντα μέχρι τη Σεβάστεια, την Άγκυρα το Ικόνιο, ακόμηκαι μέχρι το Μπαλούκεσερ.
Σε όλη τη διάρκεια του 19ου αι. αυτές οι νέες εγκαταστάσεις υπήρξαν ακμάζουσες αποικίες, οι περισσότερες από τις οποίες πα-
ρέμειναν μάλιστα υπό την εκκλησιαστική εξάρτηση του μητροπολίτη Χαλδίας.
Αυτή η διασπορά-μετακίνηση ήταν σημαντική τομή στην ιστορία των μεταλλουργών και των μεταλλείων τους, αφού δημιούργησε μια εντελώς νέακατάσταση και μια νέα δυναμική όχι μόνο για την Οθωμανική Αυτοκρατορία,
(σημαντικά οφέλη από την εκμετάλλευση των μεταλλείων της), αλλά και για τοσύνολο του Ελληνισμού της Ανατολής.
Κάθε μεταλλουργικός οικισμός αποτέλεσε «όαση» ελληνικού πολιτισμού και Ορθοδοξίας στα βάθη της Μ. Ασίας ανάμεσα σε αμιγείς μουσουλμανικές περιοχές. Το δυναμικό και υγιές αυτό κύτταρο του ελληνικού στοιχείου της Μ.
Ασίας διατήρησε την ανάμνηση της πρότερης καταγωγής του, παρ’ όλο που με την πάροδο του χρόνου ανέπτυξε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (με κυριότερα
την παραφθορά της ποντιακής διαλέκτου και την υιοθέτηση βιολιού και κεμανέ στη μουσική παράδοση) λόγω της διαβίωσής του μακριά από την ιστορική γενέτειρα.
ΔΙΩΞΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
Οι συνθήκες διαβίωσης στις αρχές του 20ου αιώνα χειροτερεύουν. Για να μετακινηθούν οι αγρότες χρειάζεται έγκριση από το αστυνομικό τμήμα, εφ’ όσον ο αιτών τη μετακίνηση έχει επιδείξει “καλήν διαγωγήν”….. έστω και αν χρειάζεται να συναινέσει η Ελληνική δημογεροντία.
Μέτα το 1914αρχισαν οι διώξεις όλων των κάτοικων της Μ. Ασίας και βεβαίως των Αργυροπολιτων,
Ακούγοντας τις διηγήσεις της γιαγιάς μας Σοφίας Ανθόπουλου από την Αργυρούπολη που πήγε 2 φόρες στην εξορία προς το Ερζερουμ 220χλμ μς τα ποδιά και έχοντας μελετήσει ανάλογες βασανιστικές πορείες σε πολλά μέρη της Μ. Ασίας θέλουμε να πιστεύουμε ότι η κατάσταση εκεί ήταν πολύ πιο σκληρή,συνήθως συναντούσαμε αποστολή στην εξορία και στα τάγματα εργασιας (Αμελέ Ταμπουρού ) συνήθως σε ηλικίες από 15 έως 80 χρόνων άνδρες .Η πληροφορίες που πήραμε από την γιαγιά μας που έζησε έως το 1974 στην Κοζάνη οπού και πέθανε και μικρά παιδιά μαζί με ολόκληρη την οικογένεια τους περπατούσαν πάρα πολλά χιλιόμετρα χαρακτηριστικό μας έλεγε ότι έπαιρνε στην πρώτη εξορία την 3 άχρονη ανιψιά της στην πλάτη γιατί αδυνατούσε να ακολούθησε τους άλλους εξόριστους
Οι Αργυροπολίτες όσοι μπόρεσαν δραπέτευσαν στην Ρωσία ,πολλοί όμως βγήκα στο βουνό και έγινα αντάρτες
συμμετέχοντας στην ένοπλη αντίσταση των Ελλήνων του
Πόντου (ανταρτικές ομάδες στην περιοχή Άκ νταγ μαντέν, Κιουμούς μαντέν με ονομαστούς οπλαρχηγούς, λ.χ. Κων/νο Καραχισσαρίδη, Χαρ. Κοντοβραχιονίδη και Ευάγ. Ιωαννίδη) ενάντια στα σχέδια των Τούρκων για εξόντωση του
Ποντιακού Ελληνισμού στην περίοδο 1916-1922.
Η υπογραφή της συνθήκης της Λοζάνης και η ανταλλαγή των πληθυσμών σήμανε και για τους μεταλλουργούς το οριστικό τέλος της παρουσίας και της δραστηριότητάς τους στην καθ’ ημάς Ανατολή. Οι μεταλλουργοί (μαντεντζή-δες) «απογυμνωμένοι» όπως όλοι οι υπόλοιποι πρόσφυγες, από το βιος τους και από οποιοδήποτε υλικό αγαθό -στην προκειμένη περίπτωση τις στοές και
τις εγκαταστάσεις των μεταλλείων τους- πορεύθηκαν κι αυτοί στο δύσκολο και αβέβαιο δρόμο της προσφυγιάς, εγκαταλείποντας τις πατρογονικές εστίες τους.
ΕΚΔΙΩΞΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ
Από την επικράτηση των Νεοτούρκων (1908) και μετά, η κατάσταση για τους ελληνορθόδοξους του Πόντου γίνεται αφόρητη. Οι Νεότουρκοι επιδίδονται σε ένα αγώνα εθνοκάθαρσης άνευ προηγουμένου, με τις γνωστές συνέπειες της γενοκτονίας του Ελληνικού στοιχείου. Η Ανταλλαγή ολοκληρώνει το δράμα των Αργυρουπολιτών μιας και μετατρέπονται πλέον σε παρείσακτους, σε πρόσφυγες….
ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Εγκαταστάθηκαν είτε σε αμιγείς προσφυγικούς οικισμούς μαντεντζήδων της Β. Ελλάδας (νομοί Θεσσαλονίκης, Δράμας, Σερρών, Κιλκίς, Πέλλας, Κοζάνης,Γρεβενών, Χαλκιδικής κ.λπ.) είτε σε άλλους οικισμούς μαζί με άλλους πρόσφυγες. Ζήτησαν αποζημίωση για τις εγκαταλειμμένες στοές τους, κάτι που αποδείχθηκε μάταιο. Παρόλα αυτά, πολύ γρήγορα κατάφεραν, όπως και η συντριπτική πλειοψηφία του προσφυγικού στοιχείου, να ανακάμψουν και να συνεχίσουν τον βίο τους στον ελλαδικό χώρο
Και βέβαια στην Αττική δημιουργήθηκε ολόκληρη συνοικία
–Η Αργυρούπολη Αττικής
ιδρύθηκε από Πόντιους πρόσφυγες από την Αργυρούπολη του Πόντου, μετά από το διωγμό που αυτοί υπέστησαν από τους Τούρκους, αλλά και την ανταλλαγή πληθυσμών, κατά τα έτη 1918 – 1926. Στην αρχή οι Πόντιοι αυτοί εγκαταστάθηκαν στο συνοικισμό Σκοπευτηρίου Καλλιθέας. Το 1925 ιδρύθηκε στην Καλλιθέα το σωματείο “Η Πρόοδος” με κύριο μέλημα την αποκατάσταση των Αργυρουπολιτών και πρόεδρο τον Κυριάκο Ευσταθιάδη.
Την περίοδο 1926 – 1928 39 οικογένειες των Αργυρουπολιτών εγκαταστάθηκαν στη περιοχή Τράχωνες, σε μια έκταση 300 στρεμμάτων ιδιοκτησίας του γιατρού Μαρίνου Γερουλάνου που απαλλοτριώθηκε επί πρωθυπουργίας Αλέξανδρου Ζαΐμη και Υπ. Κοινωνικής Πρόνοιας Μιχ. Κύρκου και βάσει της ανταλλάξιμης περιουσίας που δημοσιεύθηκε σε ΦΕΚ του 1927
. Η περιοχή αυτή τότε χαρακτηριζόταν “εξορία του Αδάμ” αν αναλογισθεί κανείς ότι δεν υπήρχε η λεωφόρος Βουλιαγμένης, ούτε ηλεκτρικό ρεύμα ή τηλέφωνο, τα δε πλησιέστερα σημεία επικοινωνίας ήταν το Παλαιό Φάληρο και η περιοχή Άγιος Ιωάννης. Έτσι οι πρώτοι αυτοί κάτοικοι πάλεψαν με πολλές δυσκολίες και ελλείψεις, που όμως με την εργατικότητα, υπομονή και επιμονή που τους διέκρινε λάξεψαν βράχους, άνοιξαν πηγάδια σε αρκετό βάθος και έκτισαν τα πρώτα πλήθυνα σπίτια τους. Το 1932 κτίζεται ο πρώτος και κεντρικός σήμερα ναός, η Αγία Βαρβάρα, προστάτιδα του Δήμου. Ένα χρόνο μετά, το 1933, κτίζεται με προσωπική εργασία των κατοίκων το πρώτο μονοθέσιο Δημοτικό Σχολείο.
Η ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ ΣΉΜΕΡΑ – ( Gümüşhane )
Το Gümüşhane σήμερα όπως λέγεται πια η Αργυρουπολη είναι μια πόλη στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας της Τουρκίας. Είναι η έδρα της επαρχίας Gümüşhane και της περιφέρειας Gümüşhane .
Η Αργυρούπολη σήμερα είναι μια «νεκρή πολιτεία», καθώς ερήμωσε μετά τις συνεχείς μεταναστεύσεις των κατοίκων της, με αποκορύφωμα την αποχώρηση και των τελευταίων με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1922/3 όπως όριζε η Συνθήκη της Λωζάνης
Ο πληθυσμός της είναι 39.214 (2022)Η πόλη βρίσκεται κατά μήκος του ποταμού Χαρσίωτα (Harşit ) , περίπου 64 χλμ. νοτιοδυτικά της Τραπεζούντας. Η πόλη βρίσκεται σε υψόμετρο 1.153 μέτρα.